Karta miejscowości osadnictwa wołoskiego

Stanowo


Kategorie: osady z elementami prawa wołoskiego, Wołosi, współczesna Ukraina, XIV wiek

Nazewnictwo


Станово, Станове, Szánfalva, Stanovo  

Ludność — skład etniczny


Węgrzy, Rusini-Ukraińcy, Wołosi

Język


Węgierski, Ukraiński

Lokacja (data lokacji i prawo, na którym miejscowość została założona)


Z pośród wsi na prawie wołoskim żupy Bereg najwięcej znamy o dziesięciu osadach, przede wszyskim, wzmiankowanej od 1364 r. oraz położonym w dalszich okolicach, związanego z Wołochami Mukaczewa Stanowym. Osady formowali już od 1378 r. odrębny teren, wzmiankowany w źródłach - Kraina Berezka. Właśnie wtedy po raz pierwszy Stanowe odnotowana na kartach źródeł. Pierwsze notatki o prawie wołoskim w bliższych i dalszych okolicach Mukaczewa datują się akurat 1364 r., chociaż przesiedleńcy wołoskie odnotowane w kraju od końca XIII w. Nie ulega żadnej wątpliwości, że prawo wołoskie na wsi istniało już od połowy XIV w., potwierdzając po kolei dypłomami królewskimi od 1370, 1378, 1380, 1466, 1493, 1506, 1523, 1526, 1652 rr. W 1364 r. królowa Elżbieta nadała zgodę osadom wołoskim na wybór wojewody-urzędnika, sędzia, celnika, władza którego była dziedziczną. Aktem 1370 uzupełnili się obowiązki urzędników wołoskich wsi oraz żup. W 1378 r. wołosi dostali prawo sądu nad wojewodami. Szereg przywiłejów osad wołoskich wsi z okolic Mukaczewa przetrwał do połowy XVII w. (Тиводар, 1994: 450). Mieszkańcy Stanowa pewnie płacili umiarkowane podatki na rzecz zamku i kasztelana Mukaczewa, ale przywiłeje obywatele Berezkiej Krajny różnili się od wsi wołoskich Krajny Maramaroskiej, poważniej uprzywiłejowanych (Тиводар, 1994: 451)  

Lokacja na prawie wołoskim przed rokiem 1466, prawdopodobnie jeszcze w XIV wieku.


Źródła do dziejów miejscowości


Тиводар Михайло Петрович, Традиційне скотарство Українських Карпат другої половини xix першої половини ХХ ст.: історико-етнологічне дослідження.Ужгород, 1994

Karel Kadlec, Valaši a valašské právo v zemíh slovanských a uherských, v Praze 1916.

Historia miejscowości


Dziedzictwo kulturowe (materialne i niematerialne)


Jedna  spośród 10 wsi (Dragabratfalva, Medencze, Ardánháza, Hátmeg, Zavidíalva, Kerepecz, Lafalva, Kenderesfalva, Sándorfalva i Sztánfalva) na prawie wołoskim komitatu Bereg na Rusi Zakarpackiej wymienianych wspólnie w dokumentach królów i królowych węgierskich z lat  1466, 1493, 1506, 1523, 1562 [Kadlec, 1916: 476-483]. Cały ten obszar już od 1378 r. określano jako Kraina Berezka. Pierwsze notatki o prawie wołoskim w okolicach Mukaczewa (Munkacza) pochodzą z roku 1364, chociaż osadnicy wołoscy notowani są na tym terenie od końca XIII w. W 1364 r. królowa Elżbieta nadała społeczności wołoskiej z komitatu Bereg prawo wyboru wojewody, który sprawowałby władzę sądowniczą i bronił interesów Wołochów przed urzędnikami królewskimi [Kadlec, 1916: 475-476]. W dokumencie z 1370 roku ta sama władczyni potwierdziła praworządność wyroków wołoskiego wojewody [Kadlec, 1916: 476], a w 1378 r. potwierdziła, że Wołosi i ich kneziowie nie mają podlegać sądom urzędników królewskich za wyjątkiem spraw państwowych i kryminalnych.  Stanovo (Sztánfalva) odnotowane jest po raz pierwszy wraz z pozostałymi wyżej wymienionymi wsiami w dokumencie Elżbiety, matki króla Macieja Korwina, z roku 1466. W dokumencie tym określono wysokość świadczeń mieszkańców tych wsi.  Z miejscowości Stanovo (Sztánfalva) pochodził samozwańczy wojewoda wołoski, Władysław, który przedstawił się aktualnemu zwierzchnikowi, Janowi Korwinowi (pozamałżeński syn Macieja Korwina) jako wojewoda dziedziczny, co zdementowali tamtejsi kneziowie (dokument z r. 1493) [Kadlec, 1916: 480-482].  

Przywileje osad wołoskich z okolic Mukaczewa przetrwały do połowy XVII w. (Тиводар, 1994: 450). różniły się one od tych, jakie posiadali mieszkańcy wsi wołoskich Krajny Maramaroskiej, poważniej uprzywilejowani (Тиводар, 1994: 451).

Organizacje, instytucje, związki wyznaniowe


Dokumentacja fotograficzna i filmowa