Karta miejscowości osadnictwa wołoskiego

Vyšný Slavkov


Kategorie: współczesna Słowacja

Nazewnictwo


Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w 1330 roku i występuje pod nazwą Noua Slauk (Marek, 2006: 180). Nazwa osady utworzona jest od wyrazów nova (novus – po łacinie ‘nowy’), Slauk (Slavek – nazwa osobowa). W dalszych przekazach pisemnych nazwa wsi występuje w postaci Superior Zalok (1583, 1598), Felsö Szalok (1693), Felső-Szalók (1700) (Marsina-Kušík, 1959: 13/34; MOL, KM, CP, E 158; ABÚSK, KV, i. č. 3; Hradszky, 1903-04: 185). Na mapach pierwszego mapowania wojskowego z lat 1763-1787 osada wymieniona została jako Felső Szalok, Wissny Slavkov, Ober Schlauck, Ober Szlaukow (http://mapire.eu/en/), por. łac. Felső-Szalok, węg. Felső-Szalok, słow. Wisny Slawkow (LURHLP, 1773: 222). W rejestrze Jana Lipszky´ego z roku 1808 występuje po węgiersku w postaci Felső-Szalók, po niemiecku Ober-Schlauch, po słowacku Wyssní Slawkow (Lipszky, 1808: 621). W słowniku geograficznym Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana jest jako Felső-Szalók (Fényes, 1851: 60), zaś w SGKP, t. 10, 1889: 785 jako Wyżni Sławków, niem. Ober-Schlau albo Ober-Szálok, węg. Felső-Szalók. W ostatnich latach istnienia Austro-Węgier występuje pod nazwą Felsőszalók (1907-1913). Po powstaniu Czechosłowacji oficjalnie nazywała się Vyšný Slavkov (1920) (Majtán, 1998: 339).

Ludność — skład etniczny


Pierwotne osadnictwo wsi nosiło charakter niemiecki. Proboszczem parafii w 1330 r. był Hermannus (de Nouo Slauka) (Marek, 2006: 180). Osada była zasiedlona przez Rusinów prawdopodobnie w XVI w. Około 1640 r. była przez Rusinów we wsi zbudowana drewniana cerkiew (Templum totum ligneum, ... a Ruthenis aedificatum). Według przekazów z XVIII w. miejscowi Rusini wyznania greckokatolickiego latynizowali się (Šoltés, 2009: 63). Według wizytacji spiskiego prepozyta Sigraya z 1700 r. w Wyżnym Sławkowie mieszkali Słowacy (Hradszky, 1903-04: 185). W słowniku geograficznym Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana jest jako słowacka (tót falu) (Fényes, 1851: 60). Według pierwszego spisu powszechnego Czechosłowacji z 1919 r. we wsi mieszkało 515 Słowaków, 3 Niemców, 4 Węgrów i 24 innych (SMS, 1920: 83). Ostatni spis powszechny Słowacji z 2011 r. podaje w Wyżnym Sławkowie 92% Słowaków (284) (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).

Język


Pierwsi mieszkańcy wsi używali prawdopodobnie języka niemieckiego. Od XVI w. w miejscowości rozmawiało się także po rusińsku. Według Lexicon universorum regni Hungariae locorum populosorum (odpowiedź na pytanie Quae principaliter in singulis lingva vigeat?) z 1773 r. w miejscowości był używany przede wszystkim język słowacki. Według spisu powszechnego Węgier z 1880 r. dla 636 mieszkańców językiem ojczystym był język słowacki, dla 11 takim językiem był niemiecki i dla 7 węgierski (Majo, 2012: 62). Ostatni spis powszechny Słowacji z 2011 r. odnotowuje we wsi 93% mieszkańców, który podają język słowacki jako swój język ojczysty (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).

Lokacja (data lokacji i prawo, na którym miejscowość została założona)


Wieś była założona na prawie niemieckim w roku 1322. Wówczas kasztelan spiski Tomasz pozwolił Konradowi, synowi Hermana, sołtysowi z Niżnego Sławkowa, aby na terenie leśnym koło Wyżnego Sławkowa zgromadził gości (hospites) [na prawie saskim] (sub iure ... Saxonum), którym zarazem zapewnił liczne przywileje. Wołosi osiedli w Wyżnym Sławkowie prawdopodobnie w XVI w. 

Źródła do dziejów miejscowości


Historia miejscowości


Osada rozwinęła się na Spiszu, między Górami Lewockimi i Braniskem, 20 km na północny wschód od Lewoczy. Położona jest na wysokości 560 m n.p.m. (VSOS 3, 1978: 326). Jej początki sięgają XIV w. Powstała na terenach, które należały do szlachty z rodu Berzeviczy (SPS III, 1969: 445). W pierwszym trzydziestoleciu XVI w. (przed 1529 r.) osada, w tym czasie zapisana jako Felsezalok, należała do okręgu pierwszego sędziego służebnego (Processus Johannis de Jekelffalwa) komitatu spiskiego (Števík, 2008: 117). Wołosi osiedli w niej prawdopodobnie w XVI lub XVII w. Na przełomie XVII i XVIII w. świeckimi patronami osady byli przedstawiciele rodu Horvath Kisevich, D. Vitkoczy oraz D. Kolacskovsky. W 1700 r. poświadczona jest we wsi szkoła z nauczycielem (Hradszky, 1903-04: 185). Według przekazów z 1598 r. w Wyżnym Sławkowie (Superior Zalok), majątku Krzysztofa Sednyczkiego, stało 18 domów (MOL, KM, CP, E 158). W tym czasie był małą wsią na Spiszu. W 1787 r. liczył 69 domów i 563 mieszkańców, w 1828 r. 89 domów i 644 mieszkańców. Na przełomie XVIII i XIX w. należał do powiatu górskiego komitatu spiskiego – Processus Montanus (ŠA-L, SŽ, i. č. 3856). Mieszkańcy przez stulecia zajmowali się przede wszystkim rolnictwem i wyrębem drzew (VSOS 3, 1978: 326). 

Dziedzictwo kulturowe (materialne i niematerialne)


Murowany kościół był we wsi wybudowany prawdopodobnie w XIV w. Drewniana cerkiew była w Wyżnym Sławkowie wybudowana około 1640 r. Na przełomie XVII i XVIII w. duchowym patronem wsi był św. Michał Archanioł. Nowy murowany kościół św. Michała Archanioła był w Wyżnym Sławkowie wybudowany w 1884 r. (SPS 3, 1969: 446).

Wizytacja kanoniczna z 1700 r.: Templum totum ligneum, minatur ruinam. Ante annos 60 a Ruthenis aedificatum. Patrocinium eius est S. Michaelis Archangelis. Altare in Ecclesia est vnum S. Michaelis (Hradszky, 1903-1904: 185).

Organizacje, instytucje, związki wyznaniowe


Dokumentacja fotograficzna i filmowa