Karta miejscowości osadnictwa wołoskiego

Vyšné Repaše


Kategorie: współczesna Słowacja

Nazewnictwo


Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w 1323 roku i występuje pod nazwą Keeth Repas (Fekete Nagy, 1934: 160). Nazwa osady utworzona jest od wyrazów Keeth (két, kettő – po węgiersku ‘dwa’, ‘dwie’ w znaczeniu ‘dwóch osad’) oraz Repas (oryginalnie nazwa lasu – silva Repach) w znaczeniu dwóch miejscowości (Repasze Dolne oraz Górne). W dalszych przekazach pisemnych nazwa wsi występuje w postaci Kysrepach [= Kisrépás ‘Małe Repasze’] (1342), Wyrepach [= Újrépás ‘Nowe Repasze’] (1343), Wywagas al. n. Repas (1400), Wissni Repassi (1498), Superior Repas (1598), Superior Répás (1700) (Fekete Nagy, 1934: 160; Gréb, Karpathenland II: 123; MOL, KM, CP, E 158; Hradszky, 1903-04: 190). Na mapach pierwszego mapowania wojskowego z lat 1763-1787 osada wymieniona została jako Felső Repás vel Ober Repach (http://mapire.eu/en/), por. łac. Felső-Répás, węg. Felső-Répás, niem. Ober Repasch, słow. Wisne Repasse (LURHLP, 1773: 224). W rejestrze Jana Lipszky´ego z roku 1808 występuje po węgiersku w postaci Felső-Répás, po niemiecku Ober-Ripsch, po słowacku Wyssní Rěpássy (Lipszky, 1808: 557). W słowniku geograficznym Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana jest jako Felső Répás (Fényes, 1851: 287), zaś w SGKP, t. 9, 1888: 617 jako Repaszy Wyżnie, węg. Felső-Répás, niem. Ober Ripsch. W ostatnich latach istnienia Austro-Węgier występuje pod nazwą Felsőrépás (1863-1913). Po powstaniu Czechosłowacji oficjalnie nazywała się Vyšné Repaše (1920) (Majtán, 1998: 337).

Ludność — skład etniczny


Pierwotne osadnictwo wsi nosiło prawdopodobnie charakter niemiecki (Marek, 2006: 151). Osada była zasiedlona przez Rusinów w XV lub XVI w. Według wizytacji spiskiego prepozyta Sigraya z 1700 r. we Wyżnych Repaszach mieszkali Słowacy i Rusini (Hradszky, 1903-04: 190). W słowniku geograficznym Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana jest jako słowacka (tót falu) (Fényes, 1851: 287). Według pierwszego spisu powszechnego Czechosłowacji z 1919 r. we wsi mieszkało 338 Słowaków, 16 Rusinów, 2 Węgrów 2 innych (SMS, 1920: 79). Ostatni spis powszechny Słowacji z 2011 r. podaje we Wyżnych Repaszach 89% Słowaków (96) (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).

Język


Pierwsi mieszkańcy wsi używali prawdopodobnie języka niemieckiego. Od XV lub XVI w. w miejscowości rozmawiało się także  po rusińsku. Według Lexicon universorum regni Hungariae locorum populosorum (odpowiedź na pytanie Quae principaliter in singulis lingva vigeat?) z 1773 r. w miejscowości był używany przede wszystkim język słowacki. Według spisu powszechnego Węgier z 1880 r. język słowacki był językiem ojczystym dla 574 mieszkańców, dla 5 takim językiem był niemiecki i dla 1 węgierski (Majo, 2012: 62). Ostatni spis powszechny Słowacji z 2011 r. odnotowuje we wsi 91% mieszkańców, który podają język słowacki jako swój język ojczysty (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).

Lokacja (data lokacji i prawo, na którym miejscowość została założona)


Wieś była założona na prawie niemieckim po 1310 r. na gruntach (quandam silvam Repach uocatam inter metas Saxonum et montem Schymeny – między granicą miasta Lewocza i Górami Lewockimi) należących do majątku rodu Görgey (CDP VI, 1876: 227-228). W źródłach pisanych pierwszy raz wspomniana w 1323 r. w postaci (Keet)repas. Osada była prawdopodobnie w XV w. zasiedlona przez Rusinów. Według wykazu podatków z 1529 r. mieszkańcy Wyżnych Repaszów płacili podatek od 3 port (Števík, 2006: 129).

Źródła do dziejów miejscowości


Historia miejscowości


Osada rozwinęła się na Spiszu, w Górach Lewockich, 8,5 km na północny wschód od Lewoczy. Położona jest na wysokości 802 m n.p.m. (VSOS 3, 1978: 321). Jej początki sięgają XIV w. Powstała na terenach, które należały do szlachty z rodu Görgey (SPS III, 1969: 440). W pierwszym trzydziestoleciu XVI w. (przed 1529 r.) osada, w tym czasie zapisana jako Felsewrepas, należała do okręgu pierwszego sędziego służebnego (Processus Johannis de Jekelffalwa) komitatu spiskiego (Števík, 2008: 117). Wołosi osiedli w niej w XV lub XVI w. Na przełomie XVII i XVIII w. świeckimi patronami osady byli przedstawiciele rodu Görgey oraz Kapituła Spiska. W 1700 r. poświadczona jest we wsi szkoła z nauczycielem (Hradszky, 1903-04: 190). Według przekazów z 1598 r. we Wyżnych Repaszach, majątku licznych szlachciców, stało 27 domów (MOL, KM, CP, E 158). W tym czasie były średnią wsią na Spiszu. W 1787 r. liczyły 71 domów i 441 mieszkańców, w 1828 r. 88 domów i 638 mieszkańców. Na przełomie XVIII i XIX w. należały do powiatu Lewocza komitatu spiskiego – Processus Leutschoviensis (ŠA-L, SŽ, i. č. 3856). Mieszkańcy przez stulecia zajmowali się przede wszystkim pasterstwem i rolnictwem (VSOS 3, 1978: 321). 

Dziedzictwo kulturowe (materialne i niematerialne)


Murowany kościół był we wsi wybudowany w XIV w. Na przełomie XVII i XVIII w. duchowym patronem Wyżnych Repaszów była św. Katarzyna.

Wizytacja kanoniczna z 1700 r.: Templum est in misero statu constitutum. A Catholicis antiquitus aedificatum. Patrocinium eius est S. Catharinae V. et M. Altare in Ecclesia sunt tria: Majus S. Catharinae. 2-dum B. M. V. 3-tium S. Cruci dicata (Hradszky, 1903-1904: 190).

Organizacje, instytucje, związki wyznaniowe


Dokumentacja fotograficzna i filmowa