Miejscowość po raz pierwszy
wzmiankowana została w 1330 roku i występuje pod nazwą Lupnik (Števík, 2003a: 94). Nazwa osady
utworzona jest od nazwy rzeczki Lipník
(Lypnice), poświadczonej w 1314 roku.
W dalszych przekazach pisemnych nazwa wsi występuje w postaci Lypnik
(1538), Lypnyk (1598), Lipnik (1700) (Tomas, 2006: 179;
MOL, KM, CP, E 158; Hradszky, 1903-04: 265). Na
mapach pierwszego mapowania wojskowego z lat 1763-1787 osada wymieniona została
jako Lipnik (http://mapire.eu/en/),
por. łac. Lipnik, węg. Lipnik (LURHLP, 1773: 219). W rejestrze
Jana Lipszky´ego z roku 1808 występuje po niemiecku w postaci Laupnik, oraz po węgiersku Lipnik (Lipszky, 1808: 381). W słowniku geograficznym
Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana jest jako Lipnik (Fényes,
1851: 30), zaś w SGKP, t. 5, 1884: 275 jako Wielki
Lipnik, niem. Gross-Lipnik, węg. Nagy-Lipnik. W ostatnich latach istnienia
Austro-Węgier występuje pod nazwą Nagylipnik
(1863-1902) oraz Nagyhársas (1907-1913,
nagy – po węgiersku ‘wielki’, hárs –
po węgiersku ‘lipa’). Po powstaniu Czechosłowacji oficjalnie nazywała się Veľký Lipnik (1920), w latach 1927-1945 Veľký Lipník, Velikij Lipnik, od 1945 roku Veľký
Lipník (Majtán, 1998: 324).
Pierwotne
osadnictwo wsi nosiło charakter słowacki lub niemiecki. Osada była zasiedlona
przez Rusinów w XVI w. Według wizytacji spiskiego prepozyta Sigraya z 1700 r. w
Wielkim Lipniku mieszkali Rusini (Hradszky, 1903-04: 265). W słowniku geograficznym Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana
jest jako rusińska (orosz
falu) (Fényes, 1851: 30). Według pierwszego spisu powszechnego Czechosłowacji z 1919
r. we wsi mieszkało 28 Słowaków, 796 Rusinów, 27 Niemców, 1 Węgier i 26
innych (SMS, 1920: 82). Ostatni spis powszechny Słowacji z 2011 r. podaje w
Wielkim Lipniku 84% Słowaków (828) i 14% Rusinów (134) (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).
Pierwsi
mieszkańcy wsi używali języka niemieckiego lub słowackiego. Od XVI w. w
miejscowości rozmawiało się po rusińsku. Według Lexicon universorum regni Hungariae locorum populosorum (odpowiedź
na pytanie Quae principaliter in singulis
lingva vigeat?) z 1773 r. w miejscowości był używany przede wszystkim
język rusiński. Według spisu powszechnego Węgier z 1880 r. język rusiński był
językiem ojczystym dla 853 mieszkańców, dla 31 takim językiem był słowacki, dla
22 niemiecki i dla 5 węgierski (Majo, 2012: 65). Ostatni spis powszechny
Słowacji z 2011 r. odnotowuje we wsi 71% mieszkańców, który podają język
słowacki i 25% deklarujących język rusiński jako swój język ojczysty (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).
Wieś
była założona na prawie niemieckim po 1314 r. na majątku (las Lypnicze) rodu Görgey.
Jerzy Görgey otrzymal las na podstawie donacji węgierskiego króla Karola
Roberta z 1314 r. (RDSl, 1980: 528). Pierwsza wzmianka o miejscowości w
postaci Lupnik pochodzi z 1330 r.
(Števík, 2003a: 94). Wielki Lipnik zasiedlili Rusini prawdopodobnie w XVI w.
Wedlug Conscriptiones portarum (wykaz
podatków, porta – brama) z lat 1647 i 1648 mieszkańcy Wielkiego Lipnika płacili
podatek od ½ porty (coloni portae)
i ¼ porty (inquilini portae)
(Tomas, 2006: 229, 231).
Osada rozwinęła się na Spiszu, w dolinie potoku
Lipník, między Pieninami i Magurą Spiską,
Informacje o istnieniu kościoła w średniowieczu nie są znane. Drewniany kościół był we wsi wybudowany w XVI w. Na przełomie XVII i XVIII w. duchowym patronem Wielkiego Lipnika był św. Michał Archanioł. Murowany kościoł św. Michała Archanioła był wybudowany w 1794 r. (Horváth, 1990: 229).
Muzyka wykazuje związek z kulturą muzyczną regionu
Zamagurza spiskiego (czardasz, warianty melodyczne śpywanek) i Pienin (warianty
nut polanowych, taniec sztajerek). Społeczność wsi słabo
podtrzymuje lokalne tradycje muzyczne i wykonuje tradycyjny repertuar podczas
wesel, Wielkanocy (śpywanka Vorodaj), Vianocy (śpiew kolęd w
gronie domowym, grupy kolędnicze tzw. Betlejemczarów). Rolę strażnika
tradycji muzycznej kultywuje najstarsza i średnia generacja wiekowa mieszkańców
oraz miejscowi żeński zespół folklorystyczny Vorodaj. Na muzyczną
kulturę wsi miała i nadal wywiera wpływ szkoła nauczająca – głównie w celach
uświadomienia narodowego – repertuaru pieśniowego (ukraińskiego, słowackiego i
rosyjskiego [przed II wojną światową]). Tradycyjny skład hudby
(kapeli muzycznej) tworzyły: huśle, basy i harmonija (pojawia się
później). W latach 50 XX wieku dochodzi bubeń (bęben – od
lat 50 i 60 XX wieku) i saksofon.
Formy pieśniowe są
zróżnicowane pod względem charakteru: treści słownej, budowy formalnej oraz
przeznaczenia. Repertuar pieśniowy tworzą tzw. śpiwanky, które
można śpiewać na określone nuty. Wyróżnia się nuty: polanowe, do
tańca, weśilowe: [do czepczenia (1), jak szli po młodu, z cerkwy].
Rozróżnia
się śpiwanky drytarskie(wykonywane przez drutarzy), na Velyk Deń (Worodaj)- śpiwanka
wykonywana na grzbiecie nad wsią (Bania) zaraz po wyjściu z cerkwi panny
wybiegały na górkę gdzie śpiewały Vorodaj i zbiegały szybko na dół.
Która pierwsza dobiegła do stodoły ta miała pierwsza wyjść za mąż. Inne: cerkowne,
nabożne, weśilowe, rekrucke, na kstiny (chrzciny), kolysanki,
polanowe (pry hrabaniu [grabieniu], pry koszeniu, pry pasieniu)
oraz koladki, które śpiewają zarówno w cerkwi jak i w domu. Podczas wypasów
kobiety wykonywały, oparte na kilku sylabach umuzycznione zawołania pasterskie
tzw. huknia. Słowacki repertuar pieśniowy jest rzadko wykonywany.
Cechy
wykonawcze: dominuje śpiew zespołowy oparty na wielogłosie. Towarzyszy mu
zaciąganie związane z płynnym łączeniem dźwięków, duża swoboda wykonawcza –
ametryczność. Pieśń intonuje jedna osoba solo.
Cechy repertuaru pieśniowego: dominacja
metrum parzystego, czasem trójmiar i metra mieszane (trójmiar i dwumiar),
odtaktowość, rytmika descendentalna, w śpywankach polanowych częsty rytm
punktowany, sylabizm ze śladami melizamtyki, falisty typ melodyki, w śpiwankach
polanowych – przewaga opadającej melodyki, wąskozakresowe skale:
teterachordalne z subkwartą, heksachordalne (dur i moll z III i VI obn.),
pentachordalne z IV stopniem podwyższonym. Archaiczne cechy melodyki – przewaga
ruchu sekundowego, skłonność do budowania fraz w obrębie tetrachordu. Budowa
sylabiczna tekstu: 5+5, interiekcje (ej, hej) w tekstach o budowie 6+6. W śpywankach
na tanec: 7+7, 6+ 7.
Tańce: walczyk, polka, czardasz, do koleczka (żeny), sztajerek (przed
II wojną światową).
Najciekawsze zwyczaje:
Wypas – Wypas bydła prowadzony był
w górach od 15 maja do 12 lipca. Potem
zabierano woły do wsi żeby woziły siano. Po zakończeniu robót związanych z
koszeniem ludzie zajmowali się wypasaniem już na własną rękę, poza wyjątkiem
owiec. Pasterze korzystali z małych, drewnianych szop tzw. szlogów przy
których pasły się osobno byki,
cielęta, owce z całej wsi. Wymiana pasterza odbywała się co dwa dni. Owce
wypasano osobno. Za ich wypas odpowiedzialni byli: baca, 2 juhasi z Lipnicy.
Zwyczaj wypasów trwał po II wojnie
światowej do lat 80. XX wieku.
Veczerky – panny i mężatki chodziły na
spotkania w celach przędzenia, skubania pierza, wyszywania, szydełkowania. Przy
tej okazji śpiewały, mogli odwiedzać je chłopcy z którymi wywiązywała się
czasem zabawa z udziałem muzyki.
Jedynie w czasie postu się nie śpiewało i nie tańcowało
Rusalia – odbywały się na zesłanie
ducha świętego (50 dni po Wielkanocy). Robią bukiety z lipy i wkładają je za
święte obrazki.
Vianoce – po wsi kolędują
Betlejemczary. Skład: Kuba (stary), czort i 5 pasterzy mającymi w ręku laski z
przytwierdzonymi do nich dzwonkami.
Zapusty - po tym okresie następował post, który poprzedzała zabawa z hudbą trwająca do północy.
Zespoły muzyczne:
Lipničanka - zespół folklorystyczny działający w latach 1969-1978
Vorodaj – działa od 2010
roku (10 kobiet, 2 mężczyzn).