Karta miejscowości osadnictwa wołoskiego

Vikartovce


Kategorie: współczesna Słowacja

Nazewnictwo


 Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w 1398 roku i występuje pod nazwą villa Wykharty (Števík, 2005: 34). Nazwa osady utworzona jest od wyrazów villa (po łacinie ‘wieś’), Wikhart (nazwa osobowa niemieckiego pochodzenia). W dalszych przekazach pisemnych nazwa wsi występuje w postaci Wykartowcze (1598), Vikartócz (1700) (MOL, KM, CP, E 158; Hradszky, 1903-04: 215). Na mapach pierwszego mapowania wojskowego z lat 1763-1787 osada wymieniona została jako Weigsdorf, Wikartowce, Wikartocs (http://mapire.eu/en/), por. łac. Vikartocz, węg. Vikartocz, niem. Wikartotz, słow. Wikartowcze (LURHLP, 1773: 222). W rejestrze Jana Lipszky´ego z roku 1808 występuje po niemiecku w postaci Weichsdorf, Weichselsdorf, po węgiersku Vikartócz, po słowacku Vykartowce (Lipszky, 1808: 736). W słowniku geograficznym Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana jest jako Vikartócz (Fényes, 1851: 301), zaś w SGKP, t. 13, 1893: 446 Wikartowce, węg. Vikartocz. W ostatnich latach istnienia Austro-Węgier występuje pod nazwą Vikartóc (1863-1902) oraz Hernádfő (1907-1913, Hernád – po węgiersku nazwa rzeki Hornád, – po węgiersku ‘głowa’). Po powstaniu Czechosłowacji oficjalnie nazywała się Vikartovce (1920) (Majtán, 1998: 326).

Ludność — skład etniczny


Pierwotne osadnictwo wsi nosiło prawdopodobnie charakter słowacki. Osada była zasiedlona przez Wołochów w 1513 r. (Vencko, 1927: 330). Według wizytacji spiskiego prepozyta Sigraya z 1700 r. w Wikartowcach mieszkali Słowacy (Hradszky, 1903-04: 216). W słowniku geograficznym Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana jest jako słowacka (tót falu) (Fényes, 1851: 301). Według pierwszego spisu powszechnego Czechosłowacji z 1919 r. we wsi mieszkało 933 Słowaków, 9 Niemców, 1 Węgier i 42 innych (SMS, 1920: 82). Ostatni spis powszechny Słowacji z 2011 r. podaje w Wikartowcach 85% Słowaków (1562) i 7% Romów (132) (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).

Język


Pierwsi mieszkańcy wsi używali języka słowackiego. Według Lexicon universorum regni Hungariae locorum populosorum (odpowiedź na pytanie Quae principaliter in singulis lingva vigeat?) z 1773 r. w miejscowości był używany przede wszystkim język słowacki. Według spisu powszechnego Węgier z 1880 r. język słowacki był dla 1205 mieszkańców językiem ojczystym i dla 15 takim językiem był niemiecki (Majo, 2012: 62). Ostatni spis powszechny Słowacji z 2011 r. odnotowuje we wsi 80% mieszkańców, który podają język słowacki i 10% deklarujących język romski jako swój język ojczysty (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).

Lokacja (data lokacji i prawo, na którym miejscowość została założona)


Wieś była założona w XIV w. na prawie niemieckim na majątku opactwa cysterskiego w Spiskim Szczawniku (SPS III, 1969: 401). W źródłach pisanych pierwszy raz wspomniana w 1398 r. w postaci villa Wykharty (Wagner III, 1778: 154). Jej zasadźcą był Wikhart. Osada odnowiona na prawie wołoskim w 1513 r. Wówczas opat klasztoru ustalił Jerzego Suchania za sołtysa Wołochów we Wikartowcach. O prawie wołoskim świadczą następujące powinności, odnotowane w dokumencie opata z 1513 r.: ...ad ipsam possesionem Wykarthy Walachos iobagiones, undecunque habere poterit, commorandi causa semper introducere et colligere valeat, eisdem talem gratiam et libertatem ordinavimus, ut neque magis, neque minus tenere obligentur; solum (wyłącznie) de armentis et gregibus caprarum (ze stad kóz) et ovium (owiec) pariter suarum, quae pertinent ad Walachos secundum iura et servitia more Walachorum commerantium in Wykarthy singulis annis dare et solvere tenebuntur (Vencko, 1927: 330). Wołosi mieli obowiązek zapłacić podatek tyłko ze swoich kóz i owiec.

Źródła do dziejów miejscowości


Historia miejscowości


Osada rozwinęła się na Spiszu, w Niskich Tatrach, 10 km na południowy zachód od Popradu. Położona jest na wysokości 756 m n.p.m. (VSOS 3, 1978: 266). Jej początki sięgają XIV w. Powstała na terenach, które należały do opactwa cysterskiego w Spiskim Szczawniku (SPS III, 1969: 401). Wołosi osiedli w niej po 1513 roku. W pierwszym trzydziestoleciu XVI w. (przed 1529 r.) osada, w tym czasie zapisana jako Wykarth, należała do opactwa cystersów w Spiskim Szczawniku (Števík, 2008: 119). Na przełomie XVII i XVIII w. świeckimi patronami wsi byli oo. jezuici ze Spiskiego Szczawnika. W 1700 r. poświadczona jest w osadzie szkoła z nauczycielem (Hradszky, 1903-04: 215). Według przekazów z 1598 r. w Wikartowcach, majątku rodu Thököly, stało 20 domów (MOL, KM, CP, E 158). W tym czasie były małą wsią na Spiszu. W 1787 r. liczyły 115 domów i 772 mieszkańców, w 1828 r. 183 domy i 1329 mieszkańców. Na przełomie XVIII i XIX w. należały do powiatu podkarpackiego komitatu spiskiego – Processus Subcarpathicus (ŠA-L, SŽ, i. č. 3856). Mieszkańcy przez stulecia zajmowali się przede wszystkim pasterstwem, rolnictwem i wyrębem drzew (VSOS 3, 1978: 266).

Dziedzictwo kulturowe (materialne i niematerialne)


Murowany kościoł św. Marcina był w Wikartowcach wybudowany w XIV w. Na przełomie XVII i XVIII w. duchowym patronem wsi był św. Marcin. Nowy kościoł był wybudowany w 1781 r. (SPS 3, 1969: 401).

Wizytacja kanoniczna z 1700 r.: Templum muratum misere constitutum. A Catholicis antiquitus aedificatum. Sub patrocinio S. Martini Epis. Altaria in Ecclesia sunt 2. 1-mum S. Martino. 2-dum S. Nicolao Epis. dicata. 3-tium B. M. V. est per Lutheranos combustum (Hradszky, 1903-1904: 215).

Organizacje, instytucje, związki wyznaniowe


Dokumentacja fotograficzna i filmowa