Karta miejscowości osadnictwa wołoskiego

Stráňany


Kategorie: współczesna Słowacja

Nazewnictwo


Folwark po raz pierwszy wzmiankowany został w 1567 roku i występuje pod nazwą Folwarska (Beňko, 1985: 175). W 1590 r. był charakteryzowany jako praedium. Nazwa osady utworzona jest od wyrazu folwark (z niemieckiego Vorwerk). W dalszych przekazach pisemnych nazwa wsi występuje w postaci Folvark (1607), Folwark (1648), Folvark (1700) (Šoltés, 2009: 37; Tomas, 2006: 231; Hradszky, 1903-04: 265). Na mapach pierwszego mapowania wojskowego z lat 1763-1787 osada wymieniona została jako Folyvark (http://mapire.eu/en/), por. łac. Folyvark, węg. Folyvárk, niem. Folwarek (LURHLP, 1773: 219). W rejestrze Jana Lipszky´ego z roku 1808 występuje po słowacku w postaci Folvark, oraz po węgiersku Folyvárk (Lipszky, 1808: 186). W słowniku geograficznym Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana jest jako Folyvárk (Fényes, 1851: 19), zaś w SGKP, t. 2, 1881: 397 jako Folwark, węg. Folyvark. W ostatnich latach istnienia Austro-Węgier występuje pod nazwą Folyvárk (1895-1902) oraz Nagymajor (1907-1913), nagy – po węgiersku ‘wielki’, major – po węgiersku ‘folwark’). Po powstaniu Czechosłowacji oficjalnie nazywała się  Foľvark (1920), w latach 1927-1948 Folvark, od 1948 roku Stráňany (Majtán, 1998: 277).

Ludność — skład etniczny


Pierwotne osadnictwo wsi nosiło charakter rusiński. W 1607 r. poświadczona jest obecność Rusinów we wsi (Šoltés, 2009: 37). Według wizytacji spiskiego prepozyta Sigraya z 1700 r. w Stranianach mieszkali Rusini (Hradszky, 1903-04: 265). W słowniku geograficznym Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana jest jako rusińska (orosz falu) (Fényes, 1851: 19). Według pierwszego spisu powszechnego Czechosłowacji z 1919 r. we wsi mieszkało 2 Słowaków, 435 Rusinów, 5 Niemców, 1 Węgier i 8 innych (SMS, 1920: 82). Ostatni spis powszechny Słowacji z 2011 r. podaje w Stranianach 63% Słowaków (127) i 28% Rusinów (57) (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).

Język


Od powstania wsi mieszkańcy używali języka rusińskiego. Według Lexicon universorum regni Hungariae locorum populosorum (odpowiedź na pytanie Quae principaliter in singulis lingva vigeat?) z 1773 r. w miejscowości był używany przede wszystkim język rusiński. Według spisu powszechnego Węgier z 1880 r. język rusiński był dla 443 mieszkańców językiem ojczystym, dla 8 takim językiem był słowacki i dla 7 niemiecki (Majo, 2012: 65). Ostatni spis powszechny Słowacji z 2011 r. podaje we wsi 55 % mieszkańców, który podają język rusiński i 31%, którzy deklarują język słowacki jako swój język ojczysty (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html). 

Lokacja (data lokacji i prawo, na którym miejscowość została założona)


Majątek niedzickiego zamku o nazwie Folwark (praedium) zasiedlili Rusini w XVI w. Pierwsza wzmianka o folwarku pochodzi z 1567 r. W 1590 r. był Folwark scharakteryzo-wany jako praedium (Beňko, 1985: 175-178). Wieś była założona na przełomie XVI i XVII w. Wedlug Conscriptiones portarum (wykaz podatków, porta – brama) z lat 1647 i 1648 płacili mieszkańcy Stranian podatek od ¼ porty (coloni portae) (Tomas, 2006: 229, 231). Według wykazu (urbarium) z 1671 r. był w miejscowości (Folwark) urząd soł-tysa (Scultetia) oraz 16 siedzib (Sessiones colonicales No 16). Opłata dotyczyła także owiec. Na dwadzieścia owiec trzeba było oddać jednego baranka (Habetur ibidem etiam Teloneum ex ovibus Vigesimum Agnum tribuunt). Według wykazu (conscriptio) z 1686 r. mieszkańcy hodowali 224 owiec (MOL, UetC, 17:3e). 

Źródła do dziejów miejscowości


Historia miejscowości


Osada rozwinęła się na Spiszu, w dolinie potoku Lipník, między Górami Lubowelskimi i Magurą Spiską, 13 km na północny zachód od Starej Lubowli. Położona jest na wysokości 640 m n.p.m. (VSOS 3, 1978: 91). Jej początki sięgają XVI w. Powstała na terenach, które należały do majątku zamkowego w Niedzicy (Dunajec) (Števík, 2012b: 88). Wołosi osiedli w niej w XVI w. Na przełomie XVII i XVIII w. świeckimi patronami osady byli przede wszystkim przedstawiciele rodów Görgey i Horváth-Stansith (Hradszky, 1903-04: 265). Szkoła w miejscowości powstała w 1805 r. W 1787 r. wieś liczyła 68 domów i 500 mieszkańców, 1828 r. 103 domy i 748 mieszkańców. W XVIII i XIX w. były Straniany średnią wsią na Spiszu. Na przełomie XVIII i XIX w. należały do powiatu magurskiego komitatu spiskiego – Processus Maguranus (ŠA-L, SŽ, i. č. 3856). Mieszkańcy przez stulecia zajmowali się pasterstwem, rolnictwem, druciarstwem i wyrębem drzew (VSOS 3, 1978: 91).

Dziedzictwo kulturowe (materialne i niematerialne)


Drewniana cerkiew była w Stranianach wybudowana w 1607 r. (...chram zme sviatyj zbudovali v pamiať sviatych bezsrebnik Kosmy i Damiana...) (Šoltés, 2009: 37). Nowa drewniana cerkiew powstała w 1661 r. Na przełomie XVII i XVIII w. duchowymi patronami Stranian byłi św. Kosma i św. Damian. Murowana cerkiew Opieki Najświętszej Maryi Panny była wybudowana w 1857 r.

Wizytacja kanoniczna z 1700 r.: Templum ligneum in statu ruinoso. A Catholicis Graeci Ritus aedificatum. Patrocinium eius est Sancti Cosmae et Damiani. Altare vnum SS. Cosmae et Damiano dicatum (Hradszky, 1903-1904: 265).

Schematismus z 1898 r.: Eccl. Mur. 1857 ad Protectionem B. M. V. benedicta (Schematismus, 1898: 177).

Organizacje, instytucje, związki wyznaniowe


Dokumentacja fotograficzna i filmowa