Karta miejscowości osadnictwa wołoskiego

Stotince (dziś część miejscowości Ihľany)


Kategorie: współczesna Słowacja

Nazewnictwo


Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w 1322 roku i występuje pod nazwą Hundertmark (Števík, 2011: 134). Nazwa osady utworzona jest od wyrazów Hundert (po niemiecku ‘sto’), Mark (po niemiecku ‘miedza’, ‘granica’, ‘kresy’). W dalszych przekazach pisemnych nazwa wsi występuje w postaci Hunderthmark (1598), Hundermark (1700) (MOL, KM, CP, E 158; Hradszky, 1903-04: 264). Na mapach pierwszego mapowania wojskowego z lat 1763-1787 osada wymieniona została jako Hundert Morgen, Hundertmark (http://mapire.eu/en/), por. łac. Centum Villa, węg. Szasz Vásar, niem. Hundertmarkt (LURHLP, 1773: 219). W rejestrze Jana Lipszky´ego z roku 1808 występuje po niemiecku w postaci Hundertmarkt, Hundertmorgen, oraz po węgiersku Hundermark, Szászvásár (Lipszky, 1808: 256). W słowniku geograficznym Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana jest jako Hodermark oraz Szász-Vásár (Fényes, 1851: 111), zaś w SGKP, t. 3, 1882: 87 jako Hodermark, niem. Hundertmarkt. W ostatnich latach istnienia Austro-Węgier występuje pod nazwą Hodermark (1873-1902) oraz Száztelek (1907-1913, száz – po węgiersku ‘sto’, telek – po węgiersku ‘działka’, ‘parcela’, ‘grunt’). Po powstaniu Czechosłowacji oficjalnie nazywała się Hodermark (1920), w latach 1948 – 1960 Stotince (Majtán, 1998: 113).

Ludność — skład etniczny


Pierwotne osadnictwo wsi nosiło charakter niemiecki. Proboszczem parafii w 1324 r. był Henrik. W 1509 r. wspomina się niemieckie imiona mieszkańców: Joseph Groff, Cristanus. Osada była zasiedlona przez Rusinów w 1539 r. (Marek, 2006: 164). Według wizytacji spiskiego prepozyta Sigraya z 1700 r. w Stotincach mieszkali Rusini (Hradszky, 1903-04: 264). W słowniku geograficznym Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana jest jako rusińska (orosz falu) (Fényes, 1851: 111). Według pierwszego spisu powszechnego Czechosłowacji z 1919 r. we wsi mieszkało 21 Słowaków, 579 Rusinów, 9 Niemców, 1 Węgier i 42 innych (SMS, 1920: 78). Ostatni spis powszechny Słowacji z 2011 r. podaje w Ihlanach 80% Słowaków (1149), 17% Romów (205) i 1% Rusinów (20) (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).

Język


Pierwsi mieszkańcy wsi używali języka niemieckiego. Od 1539 r. w miejscowości rozmawiało się po rusińsku. Według Lexicon universorum regni Hungariae locorum populosorum (odpowiedź na pytanie Quae principaliter in singulis lingva vigeat?) z 1773 r. w miejscowości był używany przede wszystkim język rusiński. Według spisu powszechnego Węgier z 1880 r. język rusiński był dla 626 mieszkańców językiem ojczystym, dla 20 takim językiem był słowacki i dla 13 niemiecki (Majo, 2012: 64). Ostatni spis powszechny Słowacji z 2011 r. odnotowuje we wsi 67% mieszkańców, który podają język słowacki, 26% deklarujących język romski i 1,5% język rusiński jako swój język ojczysty (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).

Lokacja (data lokacji i prawo, na którym miejscowość została założona)


Wieś była założona na prawie niemieckim pod koniec XIII w. na majątku rodu Berzeviczy (Števík, 2011: 134). W źródłach pisanych pierwszy raz wspomniana w 1322 r. w postaci Hundertmark (Števík, 2011: 134). Polski szlachcic Hieronim Łaski w 1539 r. wygnał ze Stotiniec dotychczasowych niemieckich mieszkańców wsi i osadził tam Rusinów (Ruthenos, Walachos et schismaticos), którzy walczyli po stronie polskiego króla Zygmunta Starego (Marek, 2006: 165). Według wykazu (urbarium) z 1671 r. opłata mieszkańcow miejscowości Hundertmark dotyczyła także owiec. Na dwadzieścia owiec trzeba było oddać jednego baranka (Hereditarii ex Ovibus 20 Agnum decimam tenentur. Reliqui tantum per agnellum pro Culina). Według wykazu (conscriptio) z 1686 r. mieszkańcy hodowali 318 owiec (MOL, UetC, 17:3e).

Źródła do dziejów miejscowości


Historia miejscowości


Osada rozwinęła się na Spiszu, w Górach Lewockich, 10 km na północny wschód od Kieżmarku. Położona jest na wysokości 673 m n.p.m. (VSOS 1, 1977: 489). Jej początki sięgają XIII w. Powstała na terenach, które należały do szlachty z rodu Berzeviczy (SPS I, 1967: 488). W pierwszym trzydziestoleciu XVI w. (przed 1529 r.) osada, w tym czasie zapisana jako Hwnderthmarg, należała do okręgu trzeciego sędziego służebnego (Processus tercii Judicis nobilium) komitatu spiskiego (Števík, 2008: 117). Wołosi osiedli w niej w roku 1539. Na przełomie XVII i XVIII w. świeckimi patronami wsi byli przedstawiciele rodu Ruber. W 1700 r. poświadczona jest w osadzie szkoła z nauczycielem (Hradszky, 1903-04: 264). Według przekazów z 1598 r. w Stotincach, majątku licznych przedstawicieli szlachty, stało 28 domów (MOL, KM, CP, E 158). W tym czasie były średnią wsią na Spiszu. W 1828 r. liczyły 133 domy i 958 mieszkańców. Na przełomie XVIII i XIX w. należały do powiatu podkarpackiego komitatu spiskiego – Processus Subcarpathicus (ŠA-L, SŽ, i. č. 3856). Mieszkańcy przez stulecia zajmowali się przede wszystkim pasterstwem i rolnictwem (VSOS 1, 1977: 489).

Dziedzictwo kulturowe (materialne i niematerialne)


Murowany kościół św. Andrzeja był we wsi wybudowany w XIII w. (SPS 1, 1967: 488). Na przełomie XVII i XVIII w. duchowym patronem Stotiniec był św. Michał archanioł.

Wizytacja kanoniczna z 1700 r.: Templum muratum cum Turri in mediocri statu. A Caholicis ritus latini extructum. Patrocinio gaudet S. Michaelis archangeli. Altare extat vnum S. Michaeli archangelo dicatum (Hradszky, 1903-1904: 264).

Schematismus z 1898 r.: Eccl. Mur. ad S. Mich. Archangelum; turris anno 1890 sumptibus Communitatis renovata (Schematismus, 1898: 170).

Organizacje, instytucje, związki wyznaniowe


Dokumentacja fotograficzna i filmowa