Karta miejscowości osadnictwa wołoskiego

Poráč


Kategorie: współczesna Słowacja

Nazewnictwo


Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w 1374 roku i występuje pod nazwą Veresheng (VSOS 2, 1977: 426). Nazwa osady utworzona jest od wyrazów vörös (po węgiersku ‘czerwony’) oraz hegy (po węgiersku ‘góra’, ‘szczyt’, ‘wierch’). W dalszych przekazach pisemnych nazwa wsi występuje w postaci Rotenberg (1471), Weresheg alio nomine Palocz (1474), Porach (1474), Porács (1700), Poracs, Poratz, Poracz (1773) (Fekete Nagy, 1934: 121; Marek, 2006: 336; Hradszky, 1903-04: 259; Majtán, 1998: 234). Na mapach pierwszego mapowania wojskowego z lat 1763-1787 osada wymieniona została jako Porács (http://mapire.eu/en/), por. łac. Poracs, węg. Poracs, niem. Poratz, słow. Poracz (LURHLP, 1773: 222). W rejestrze Jana Lipszky´ego z roku 1808 występuje po węgiersku w postaci Poracs vel Várhegy, po słowacku Porač (Lipszky, 1808: 524). W słowniku geograficznym Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana jest jako Pórács (Fényes, 1851: 251), zaś w SGKP, t. 8, 1887: 811 jako Poracz, węg. Poracs. W ostatnich latach istnienia Austro-Węgier występuje pod nazwą Porács (1873-1902) oraz Vereshegy (1907-1913). Po powstaniu Czechosłowacji oficjalnie nazywała się Poráč (1920), w latach 1927-1946 Porač, od 1946 roku Poráč (Majtán, 1998: 234).

Ludność — skład etniczny


Pierwotne osadnictwo wsi nosiło prawdopodobnie charakter słowacki. Osada była zasiedlona przez Rusinów około 1420 r. (Šoltés, 2003: 615). Według wizytacji spiskiego prepozyta Sigraya z 1700 r. w Poraczu mieszkali Rusini (Hradszky, 1903-04: 259). W słowniku geograficznym Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana jest jako rusińska (orosz falu) (Fényes, 1851: 251). Według pierwszego spisu powszechnego Czechosłowacji z 1919 r. we wsi mieszkało 45 Słowaków, 783 Rusinów, 13 Niemców, 10 Węgrów i 29 innych (SMS, 1920: 80). Ostatni spis powszechny Słowacji z 2011 r. podaje w Poraczu 70% Słowaków (703), 17% Romów (176) i 10% Rusinów (102) (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).

Język


Pierwsi mieszkańcy wsi używali prawdopodobnie języka słowackiego. Od XV w. w miejscowości rozmawiało się  po rusińsku. Według Lexicon universorum regni Hungariae locorum populosorum (odpowiedź na pytanie Quae principaliter in singulis lingva vigeat?) z 1773 r. w miejscowości był używany przede wszystkim język rusiński. Według spisu powszechnego Węgier z 1880 r. dla 1223 mieszkańców językiem ojczystym był język rusiński, dla 24 takim językiem był słowacki, dla 13 niemiecki i dla 5 węgierski (Majo, 2012: 61). Ostatni spis powszechny Słowacji z 2011 r. odnotowuje we wsi 63% mieszkańców, dla których język słowacki jest językiem ojczystym, 19% deklarujących język rusiński i 17% język romski jako język ojczysty (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).

Lokacja (data lokacji i prawo, na którym miejscowość została założona)


Wieś była założona prawdopodobnie w połowie XIV w. (SPS II, 1968: 525). W źródłach pisanych pierwszy raz wspomniana w 1374 r. w postaci Veresheng (VSOS 2, 1977: 426). Wołosi osiedli w niej prawdopodobnie w XV w. (około 1420 r.) (Šoltés, 2009: 615; Marek, 2006: 156). Według wykazu podatków z 1529 r. płacili mieszkańcy Poracza podatek od 4 ½ porty (Števík, 2006: 132).

Źródła do dziejów miejscowości


Historia miejscowości


Osada rozwinęła się na Spiszu, w Rudawach Spiskich (Górach Wołowskich), 13 km na południowy wschód od Spiskiej Nowej Wsi. Położona jest na wysokości 760 m n.p.m. (VSOS 2, 1977: 426). Jej początki sięgają XIV w. (SPS II, 1968: 525). W pierwszym trzydziestoleciu XVI w. (przed 1529 r.) osada, w tym czasie zapisana jako Porach, należała do okręgu drugiego sędziego służebnego (Processus Gaspar Chepanffalussy) komitatu spiskiego (Števík, 2008: 117). Wołosi osiedli w niej prawdopodobnie w XV wieku (około 1420 roku). W 1593 r. poświadczona jest w Poraczu szkoła. Na przełomie XVII i XVIII w. świeckimi patronami wsi byli przedstawiciele rodu Máriássy (Hradszky, 1903-04: 259). Według przekazów z 1598 r. w Poraczu, majątku rodu Máriássy, stało 14 domów (MOL, KM, CP, E 158). W tym czasie była małą wsią na Spiszu. W 1787 r. liczyła 93 domy i 612 mieszkańców, w 1828 r. 140 domów i 1017 mieszkańców. Na przełomie XVIII i XIX w. należała do powiatu Lewocza komitatu spiskiego – Processus Leutschoviensis (ŠA-L, SŽ, i. č. 3856). Mieszkańcy przez stulecia zajmowali się przede wszystkim pasterstwem, rolnictwem i górnictwem (VSOS 2, 1977: 426).

Dziedzictwo kulturowe (materialne i niematerialne)


Murowany kościół był we wsi wybudowany w XIV w. Duchowym patronem Poracza stał się św. Jerzy. Drewniana cerkiew była we wsi wybudowana prawdopodobnie w 1420 roku, nowa drewniana cerkiew w 1670 r. (templum ligneum, ad normam graeci ritum dispositum) (Horváth, 1990: 233). Na przełomie XVII i XVIII w. duchowym patronem Poracza był św. Dymitr. Murowana cerkiew była we wsi wybudowana w 1771 roku.

Wizytacja kanoniczna z 1700 r.: Templum ligneum in statu mediocri. Per Incolas Ritus Graeci aedificatum. Patrocinium eius est S. Demetrij. Altare Vnum S. Michaeli dicatum (Hradszky, 1903-1904: 259).

Schematismus z 1898 r.: Eccl. Mur. ad S. Demetrium Martyrem, an. 1771 erecta et benedicta (Schematismus, 1898: 160).

Organizacje, instytucje, związki wyznaniowe


Dokumentacja fotograficzna i filmowa