Karta miejscowości osadnictwa wołoskiego

Osturňa


Kategorie: współczesna Słowacja

Nazewnictwo


W 1590 r. była Oszturnya (Beňko, 1985: 178) charakteryzowana jako praedium. Nazwa osady utworzona jest od nazwy skały (lapis hasthorn w 1313 roku) (Števík, 2003b: 111). W dalszych przekazach pisemnych nazwa wsi występuje w postaci Oszturnya (1647), Oszturna (1693), Oszturnya (1700) (Tomas, 2006: 229), ABÚSK, KV, i. č. 3; Hradszky, 1903-04: 266). Na mapach pierwszego mapowania wojskowego z lat 1763-1787 osada wymieniona została jako Asthorn vel Osthurn (http://mapire.eu/en/), por. łac. Oszturnya, węg. Oszturnya, niem. Oszturna (LURHLP, 1773: 222). W rejestrze Jana Lipszky´ego z roku 1808 występuje po niemiecku w postaci Osthorn, po słowacku Ostúrňa, oraz po węgiersku Ostúrnya (Lipszky, 1808: 486). W słowniku geograficznym Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana jest jako Oszturnya (Fényes, 1851: 173), zaś w SGKP, t. 7, 1886: 741 jako Osturnia, węg. Oszturnya, niem. Osthorn. W ostatnich latach istnienia Austro-Węgier występuje pod nazwą Oszturnya (1863-1902) oraz Osztornya (1907-1913). Po powstaniu Czechosłowacji oficjalnie nazywała się Osturňa (1920) (Majtán, 1998: 218).

Ludność — skład etniczny


Pierwotne osadnictwo wsi mogło mieć charakter słowacki lub niemiecki. Folwark Osturnia był zasiedlony przez Rusinów w XVI w. Wieś powstała z folwarku na początku XVII w. (Beňko, 1985: 178). Według wizytacji spiskiego prepozyta Sigraya z 1700 r. w Osturni mieszkali Rusini (Hradszky, 1903-04: 266). W słowniku geograficznym Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana jest jako rusińska (orosz falu) (Fényes, 1851: 173). Według pierwszego spisu powszechnego Czechosłowacji z 1919 r. we wsi mieszkało 192 Słowaków, 1088 Rusinów i 32 innych (SMS, 1920: 82). Ostatni spis powszechny Słowacji z 2011 r. podaje w Osturni 95% Słowaków (319) (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).

Język


Pierwsi mieszkańcy wsi mogli używać języka niemieckiego lub słowackiego. Od XVII w. w miejscowości rozmawiało się po rusińsku. Według Lexicon universorum regni Hungariae locorum populosorum (odpowiedź na pytanie Quae principaliter in singulis lingva vigeat?) z 1773 r. w miejscowości był używany przede wszystkim język rusiński. Według spisu powszechnego Węgier z 1880 r. dla 1638 mieszkańców językiem ojczystym był język rusiński, dla 29 takim językiem był słowacki i dla 13 niemiecki (Majo, 2012: 65). Ostatni spis powszechny Słowacji z 2011 r. odnotowuje we wsi 93% mieszkańców, który podają język słowacki i 2% podających język rusiński jako swój język ojczysty (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).

Lokacja (data lokacji i prawo, na którym miejscowość została założona)


Wieś była prawdopodobnie założona na prawie niemieckim w 1314 r. na majątku szlachciców z rodu Lomnitz (z Wielkiej Łomnicy), późniejszych Berzeviczych. Mieszkańcy nowo założonej wsi mieli do dyspozycji 100 łanów (ex utraque parte fluvii Nydyczpotoka vocati, circa sectionem et villam magistri Frank) (RDSl, 1980: 528; Števík, 2004: 11). Istnienie miejscowości w średniowieczu nie jest pewne. Lokacja mogła być nieudana. Majątek (folwark) niedzickiego zamku o nazwie Osturnia zasiedlili Rusini w XVI w. Pierwsza wzmianka o folwarku (praedium) pochodzi z 1590 r. (Beňko, 1985: 178). Wieś była założona (odnowiona?) w pierwszych dziesięcioleciach XVII w. Wedlug Conscriptiones portarum (wykaz podatków, porta – brama) z lat 1647 i 1648 płacili mieszkańcy Osturni podatek od ¾ porty (coloni portae) (Tomas, 2006: 229, 231). Według wykazu (conscriptio) z 1686 r. opłata dotyczyła także owiec (Decimam de Ovibus agnum quindecimum). Wówczas mieszkańcy hodowali 455 owiec (MOL, UetC, 17:3e).

Źródła do dziejów miejscowości


Historia miejscowości


Osada rozwinęła się na Spiszu, w Magurze Spiskiej, 25 km na północny zachód od Kieżmarku. Położona jest na wysokości 750 m n.p.m. (VSOS 2, 1977: 361). Jej początki sięgają XVI w. Powstała na terenach, które należały do szlachty z rodu Horváth (Beňko, 1985: 178). Założycielami Osturnie były Wołosi. Na przełomie XVII i XVIII w. świeckimi patronami osady byli przedstawiciele rodu Görgey, Kubiny oraz Zmeskal (Hradszky, 1903-04: 266). W 1700 r. we wsi poświadczona jest szkoła z nauczycielem. W 1787 r. osada liczyła 200 domów i 1339 mieszkańców, 1828 r. 252 domy i 1809 mieszkańców. W XVIII i XIX w. Osturnia była dużą wsią na Spiszu. Na przełomie XVIII i XIX w. należała do powiatu magurskiego komitatu spiskiego – Processus Maguranus (ŠA-L, SŽ, i. č. 3856). W ostatnich dziesięcioleciach XIX w. i na początku XX w. wielu mieszkańców wyemigrowało za granicę. Mieszkańcy przez stulecia zajmowali się przede wszystkim pasterstwem, rolnictwem i wyrębem drzew (VSOS 2, 1977: 361).  

Dziedzictwo kulturowe (materialne i niematerialne)


Drewniana cerkiew św. Michała archanioła była w Osturni wybudowana w XVII w., murowana cerkiew w 1797 r. 

Wizytacja kanoniczna z 1700 r.: Templum ligneum in statu commodo. Extructum per Scultetum Kanyak. Patrocinium eius est S. Michaelis Archangeli. Altare vnum S. Michaeli Archangelo dicatum (Hradszky, 1903-1904: 266).

Schematismus z 1898 r.: Eccl. Mur. 1797 sumptibus Communitatis et Patronatus aedificata ad S. Michaelem Archang., anno 1891 renovata (Schematismus, 1898: 179).

Organizacje, instytucje, związki wyznaniowe


Dokumentacja fotograficzna i filmowa