Karta miejscowości osadnictwa wołoskiego

Nižné Repaše


Kategorie: współczesna Słowacja

Nazewnictwo


Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w 1310 roku i występuje pod nazwą villa Repas (Fekete Nagy, 1934: 161). Nazwa osady utworzona jest od wyrazów villa (po łacinie ‘wieś’) oraz Repas (oryginalnie nazwa lasu – silva Repach). W dalszych przekazach pisemnych nazwa wsi występuje w postaci Nagrepach (1342), Inferior Repas (1598), Also-Repás (1700) (Fekete Nagy, 1934: 159; MOL, KM, CP, E 158; Hradszky, 1903-04: 263). Na mapach pierwszego mapowania wojskowego z lat 1763-1787 osada wymieniona została jako Nieder Repasch vel Alsó Repás (http://mapire.eu/en/), por. łac. Alsó-Répás, węg. Alsó-Répás, niem. Unter Repasch, słow. Niżne Repasse (LURHLP, 1773: 224). W rejestrze Jana Lipszky´ego z roku 1808 występuje po węgiersku w postaci Alsó-Répás, po niemiecku Unter-Ripsch, po słowacku Nižní Rěpássy (Lipszky, 1808: 557). W słowniku geograficznym Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana jest jako Alsó Répás (Fényes, 1851: 287), zaś w SGKP, t. 9, 1888: 617 jako Repaszy Niżnie, węg. Alsó-Répás, niem. Unter Ripsch. W ostatnich latach istnienia Austro-Węgier występuje pod nazwą Alsórépás (1863-1913). Po powstaniu Czechosłowacji oficjalnie nazywała się Nižné Repaše (1920) (Majtán, 1998: 204).

Ludność — skład etniczny


Pierwotne osadnictwo wsi nosiło prawdopodobnie charakter niemiecki. W średniowiecznych dokumentach wspomina się niemiecke imiona mieszkańców: Mathias, Halmaner, Ffaffhan, Witoldus, Bernhardus, Thomas, Llenhannos... populi, iobagiones es hospites in Alsorepasch (Marek, 2006: 151). Osada była zasiedlona przez Rusinów w XV lub XVI w. Według wizytacji spiskiego prepozyta Sigraya z 1700 r. w Niżnych Repaszach mieszkali Rusini (Hradszky, 1903-04: 263). W słowniku geograficznym Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana jest jako słowacka (tót falu) (Fényes, 1851: 287). Według pierwszego spisu powszechnego Czechosłowacji z 1919 r. we wsi mieszkało 15 Słowaków, 474 Rusinów, 2 Niemców, 13 Węgrów i 20 innych (SMS, 1920: 79). Ostatni spis powszechny Słowacji z 2011 r. podaje w Niżnych Repaszach 82% Słowaków (156) i 15% Rusinów (289) (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).

Język


Pierwsi mieszkańcy wsi używali prawdopodobnie języka niemieckiego. Od XV lub XVI w. w miejscowości rozmawiało się także  po rusińsku. Według Lexicon universorum regni Hungariae locorum populosorum (odpowiedź na pytanie Quae principaliter in singulis lingva vigeat?) z 1773 r. był w miejscowości używany przede wszystkim język rusiński. Według spisu powszechnego Węgier z 1880 r. dla 631 mieszkańców językiem ojczystym był język rusiński, dla 36 takim językiem był słowacki i dla 10 niemiecki (Majo, 2012: 61). Ostatni spis powszechny Słowacji z 2011 r. odnotowuje we wsi 79% mieszkańców, który podają język słowacki i 19%, którzy podają język rusiński jako swój język ojczysty (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).

Lokacja (data lokacji i prawo, na którym miejscowość została założona)


Wieś była założona na prawie niemieckim po 1278 r. na gruntach (quandam silvam Repach uocatam inter metas Saxonum et montem Schymeny – między granicą miasta Lewocza i Górami Lewockimi) należących do majątku rodu Görgey (CDP VI, 1876: 227-228). W źródłach pisanych pierwszy raz wspomniana w 1310 r. w postaci villa Repas (cum metis in nova plantacione). Osada była prawdopodobnie w XV w. zasiedlona przez Rusinów. Według wykazu podatków z 1529 r. płacili mieszkańcy Niżnych Repaszów podatek od 4 port (Števík, 2006: 129).

Źródła do dziejów miejscowości


Historia miejscowości


Osada rozwinęła się na Spiszu, w Górach Lewockich, 11 km na północny wschód od Lewoczy. Położona jest na wysokości 747 m n.p.m. (VSOS 2, 1977: 313). Jej początki sięgają XIII w. Powstała na terenach, które należały do szlachty z rodu Görgey (SPS II, 1968: 386). W pierwszym trzydziestoleciu XVI w. (przed 1529 r.) osada, w tym czasie zapisana jako Alsorepas, należała do okręgu pierwszego sędziego służebnego (Processus Johannis de Jekelffalwa) komitatu spiskiego (Števík, 2008: 117). Wołosi osiedli w niej w XV lub XVI w. Na przełomie XVII i XVIII w. świeckimi patronami wsi byli przede wszystkim przedstawiciele rodu Görgey (Hradszky, 1903-04: 263). W 1700 r. poświadczona jest w osadzie szkoła z nauczycielem. Według przekazów z 1598 r. w Niżnych Repaszach, majątku rodu Görgey, stało 17 domów (MOL, KM, CP, E 158). W tym czasie były małą wsią na Spiszu. W 1787 r. liczyły 71 domów i 512 mieszkańców, w 1828 r. 115 domów i 836 mieszkańców. Na przełomie XVIII i XIX w. należały do powiatu Lewocza komitatu spiskiego – Processus Leutschoviensis (ŠA-L, SŽ, i. č. 3856). Mieszkańcy przez stulecia zajmowali się przede wszystkim pasterstwem, rolnictwem i wyrębem drzew (VSOS 2, 1977: 313).

Dziedzictwo kulturowe (materialne i niematerialne)


Murowany kościół był we wsi wybudowany w XIV w. (SPS 2, 1968: 387). Na przełomie XVII i XVIII w. duchowym patronem Niżnych Repaszów był św. Jan Chrzciciel.

Wizytacja kanoniczna z 1700 r.: Templum muratum in statu commodo. A Catholicis Ritus latini aedificatum. Patrocinio gaudet S. Joannis Baptistae. Altare vnum S. Annae dicatum (Hradszky, 1903-1904: 263).

Organizacje, instytucje, związki wyznaniowe


Dokumentacja fotograficzna i filmowa