Miejscowość po raz pierwszy
wzmiankowana została w 1343 roku i występuje pod nazwą villa Lapidis (Števík, 2011: 117; Marek,
2006: 170). Nazwa osady utworzona jest od wyrazów villa (po łacinie ‘wieś’)
oraz lapis (po łacinie ‘skała’,
‘kamień’). W dalszych przekazach pisemnych nazwa wsi występuje w postaci Kyui seu
Steyin (1359), Steyn (1408), duabus Kemenyk (1408, nazwa duabus
Kemenyk dotyczyła miejscowości Petrova Ves oraz Kamienka), Wieś Kamień (1553), Villa Kamien (1564), Wieś
Kamień (1627), Wieś
Kamień (1664), Wieś Kamionka,
Villa Kamionka alias Lapidis (1764)
(Wierzbicki, 2011: 257-264; Małecki, 1962: 186; Falniowska-Gradowska – Leśniak,
2005: 727; Števík, 2012: 50). Na mapach
pierwszego mapowania wojskowego z lat 1763-1787 osada wymieniona została jako Kamionka (http://mapire.eu/en/). W rejestrze Jana
Lipszky´ego z roku 1808 występuje po polsku w postaci Kamjónka, po niemiecku Stein,
oraz po węgiersku Kővesfalva
(Lipszky, 1808: 286). W słowniku geograficznym
Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana jest jako Kamjonka (Fényes,
1851: 171), zaś w SGKP, t. 3, 1882: 792 Kamionka,
niem. Stein, węg. Köves falva. W ostatnich latach istnienia Austro-Węgier
występuje pod nazwą Kövesfalva (1907-1913,
kő – po węgiersku ‘kamień’, falva – po węgiersku ‘wieś’). Po powstaniu Czechosłowacji oficjalnie nazywała się Kamjonka (1920), w latach 1927-1948 Kamionka, od 1948 roku Kamienka (Majtán, 1998: 127).
Pierwotne
osadnictwo wsi nosiło charakter słowacki lub niemiecki. Osada była zasiedlona
przez Rusinów w XV w. (Števík, 2012: 96). W słowniku geograficznym Węgier z 1851 roku miejscowość zapisana
jest jako rusińska (orosz
falu) (Fényes, 1851: 171). Według pierwszego spisu powszechnego Czechosłowacji z 1919
r. we wsi mieszkało 15 Słowaków, 1182 Rusinów, 1 Niemiec i 34 innych (SMS,
1920: 84). Ostatni spis powszechny Słowacji z 2011 r. podaje w Kamience 53% Słowaków
(748), 37% Rusinów (528) i 3% Romów (45) (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).
Pierwsi
mieszkańcy wsi używali prawdopodobnie języka słowackiego lub niemieckiego. Od
XV w. w miejscowości rozmawiało się po rusińsku. Według spisu powszechnego
Węgier z 1880 r. dla 1331
mieszkańców językiem ojczystym był język rusiński, dla 46 słowacki i dla 27
niemiecki (Majo, 2012: 64). Ostatni
spis powszechny Słowacji z 2011 r. odnotowuje we wsi 65% mieszkańców, dla
których język rusiński jest językiem ojczystym, 25%, którzy podają jako ojczysty język
słowacki i 5%, którzy podają język romski jako język ojczysty (http://census2011.statistics.sk/tabulky.html).
Wieś
była założona na prawie niemieckim około 1329 r. Wówczas żupan Wilhelm Drugeth
wydał przywilej lokacyjny dla Kamionki (Kurtyka, 2003: 501). Wieś przeszła w XV w. z prawa
niemieckiego na wołoskie (Števík, 2012: 96). Lustracja z 1564 r.
o Kamionce pisze: Szołtys uprzywilejowany a Vilermo magistro,
... cum confirmatione serenissimi principis moderni (Zygmunt II August)
cum 2 curiis, molendino et taberna. W tej wsi kmieci 20 i śtery na
zupełnych dworzyskach, z których nierówno czynsz płacą; wychodzi
wszytkiego i z popem ruskiem... Zagrodników jest 8 (Małecki, 1962: 186). O
prawie wołoskim, którym rządziła się Kamionka, świadczą następujące powinności,
odnotowane w lustracji z 1664 r.: Wieś
(wołoska) Kamien. Powinni dawać od sta owiec po piąciu baranów. Item dają
bryndzę po
Osada
rozwinęła się na Spiszu, między Górami Lubowelskimi i Magurą Spiską,
Drewniana cerkiew była w
Kamionce wybudowana
prawdopodobnie w XV w., murowana cerkiew św. Piotra i św. Pawła w 1790 r.
Schematismus z 1898 r.: Eccl. Mur. anno 1790 Exc. Cam. R. H. Aulicae, qua patroni erecta, 1850 reparata, ...honori S. S. Apostolorum Petri et Pauli dedicata (Schematismus, 1898: 175).
Muzyka wykazuje związek z kulturą muzyczną regionu Zamagurza spiskiego i Pienin (warianty melodyczne nut polanowych, budowa wersyfikacyjna tekstu słownego [6+6 z interiekcjami: hej, ej], repertuar taneczny [czardasz, sztajerek]). Ze specyfiką kulturową rusińską łączy się: charakterystyczna wokalna maniera wykonawcza (zaciąganie, glisandowanie, melizmatyka, typ wielogłosu), kołomyjkowa struktura niektórych pieśni: (8+6 sylab, rytmika ósemkowa), inne: 5+5+3, kwartowa budowa fraz muzycznych, charakter wielogłosu. Społeczność wsi stara się podtrzymać lokalne tradycje muzyczne śpiewając tradycyjny repertuar podczas różnych okoliczności (wesele itp..). Rolę strażnika tradycji muzycznej kultywuje w większości średnia i starsza generacja głównie płci żeńskiej. Na muzyczną kulturę wsi miała i nadal wywiera wpływ szkoła nauczająca – głównie w celach uświadomienia narodowego – repertuaru pieśniowego (ukraińskiego, słowackiego i rosyjskiego [przed II wojną światową]). Tradycyjny skład hudby (kapeli muzycznej): huśle, basy i harmonija (pojawia się później). W latach 50 XX wieku dochodzi bubeń (bęben – od lat 50 i 60 XX wieku) i saksofon. W tradycji wypasowej używano przed II wojną światową rih z krowiego rogu. Pełnił funkcję komunikacyjną - inf. o porannym zbiorze bydła na wypas.
Formy pieśniowe wykazują
zróżnicowanie pod względem charakteru: treści słownej, budowy formalnej oraz
przeznaczenia. Najbardziej jednolity pod względem muzycznym jest repertuar
obrzędowy wraz z ntami polanowymi. Repertuar pieśniowy tworzą tzw. śpiwanky,
które można śpiewać na określone nty (odpowiednik nuty).
Wyróżnia się nty:
polanowe (żenskie, paribskie), do tańca, weśilowe: [do
czepczenia (1), jak szli po młodu, z cerkwy], na Rusalia, na
Pasku/Velyk Deń. Rozróżnia się śpiwanky na hody (kolędy), drytarskie(wykonywane
przez drutarzy), na Velyk Deń (Wielkanoc), cerkowne, nabożne,
na Rusalia, na Petra i Paula, weśilowe, rekrucke, na
kstiny (chrzciny), kolysanki, polanowe (pry hrabaniu
[grabieniu], pry koszeniu). Podczas wypasów kobiety wykonywały,
oparte na kilku sylabach umuzycznione zawołania pasterskie tzw. huknia. Osobną kategorię stanowi w
mniemaniu członków wsi repertuar obcego pochodzenia – słowackiego, określany
pojęciem: pesni slowenskie..
Cechy
wykonawcze: dominuje śpiew zespołowy oparty na wielogłosie (spiwanky
intonuje solo jeden śpiewak, współbrzmienia tercjowe, kwartowe, kwintowe,
burdonowe). Śpiew cechuje zaciąganie związane z płynnym łączeniem dźwięków,
duża swoboda wykonawcza – ametryczność, skłonność do melizmatyki i glisandowania
zwłaszcza na końcach fraz muzycznych (spiwanky polanowe), co można
wiązać z śladem pozostawionym przez osadnictwo rusińsko-wołoskie.
Cechy repertuaru pieśniowego: przewaga ruchu
sekudnowego, sporadyczne skoki
interwałowe: 4 cz, 3 m i 3 w, odtaktowość, rytmika descendentalna w typie
parlandowym, sylabizm ze śladami melizamtyki, glisandowanie na końcach fraz
muzycznych, kwartowa budowa fraz muzycznych, falisty typ melodyki, w śpiwankach
polanowych, wąskozakresowe skale (głównie tetrachord dur i moll,
pentachord, heksachord, częste obniżenie III i VI stopnia), elementy orientalne
(III stopień obn. I IV podwyższony) – wpływ kultury cygańskiej lub wołoskiej. W
repertuarze dawnego pochodzenia przewaga skal mollowych.
Tańce: podstawowy taniec to tańcowana – taniec parowy wykonywany na 3
kroki taneczne tzw. drebna,
tańcowana, skakana, do kolecka (2 warianty melodyczne), Za
Pani – kobiecy taniec parowy (druga osobna w roli zastępującej partnera) - był wykonywany na
Weczerky w formie suity do 3 melodii. Inne: polka, walczyk, sztajerek
(na melodię walczyka) oraz napływowe: szimi – szimi i bugi bugi.
Najciekawsze zwyczaje:
Wypas – wyróżniano pasterzy od
gęsi, krów, wołów i owiec. Każdy pasterz zbierał od członków osady każdego rana
zwierzęta. Wieczorem dostarczał je gospodarzom. Po okresie sianokosów i
grabienia – po 12 lipca (św. Petra) właściciele prowadzili wypas już na własną
rękę w specjalnych szałasach rozlokowanych po okolicznych górach. Jedynie owce
wypasano w górach przez cały sezon wiosenny, letni i jesienny.
Weczerky – spotkania panien starszych
kobiet w celu przędzenia, skubania pierza, haftowania, często z udziałem
męższczyzn i hudby (muzyki).
Rusalia – święto wiosenne (czerwcowe) pasterzy krów,
wołów i owiec. W sobotę w nocy palono w kilku rozlokowanych po wsi miejscach
ogniska z poczęstunkiem (jajecznicą). Towarzyszyły im śpiewy i tańce do świtu.
W sobotę każdy domownik robił maje – bukiety z gałązek z jawora,
jasienia, modrzewia i wkładał je za bramę dla ochrony gospodarstwa przed
demonami. W niedzielę odbywał się Majalec - zabawa z udziałem
muzyki, tańców, śpiewu na polanie Rówienki z udziałem mieszkańców 3 sąsiednich
wiosek ruskich: Litmanowej, Jarabiny i Kamionki.
Vianoce –po wsi kolędują pod oknami
w wigilię chłopcy- szczedraky 24 grudnia i 6
stycznia. Śpiewali: Uż pochwalmy
krajateho nebesneho. W domach nie praktykowano śpiewania kolęd tzw. śpywanek
na hody.
Puszczania (zapusty). Po tym okresie następował post, który poprzedzała zabawa z hudbą trwająca do północy.