Karta miejscowości osadnictwa wołoskiego

Verchovina (Żabie)


Kategorie: lokacja na prawie wołoskim, miejscowość istniejąca, osadnictwo górskie, pasterstwo, tereny wypasowe, współczesna Ukraina, XVII wiek

Nazewnictwo


Dawna nazwa Żabie (stara nazwa), którą za czasów USRR zamieniono na obecną - Werchowyna.


Ludność — skład etniczny


Ukraińcy

Język


ukraiński i huculski dialekt

Lokacja (data lokacji i prawo, na którym miejscowość została założona)


Źródła do dziejów miejscowości



Historia miejscowości



Początkowo Żabie stanowiło tereny wypasowe Kosowa w nadaniu dla Maksyma zwanego Władem Dragosinowiczem, który miał od 1424 roku obowiązek świadczenia przez mieszkańców tej osady danin z połonin Berezowo i Żabie (AKLS I, 29; Jawor, 2004: 48). Werchowyna to największa miejscowość w dawnej Galicji (do 1914 roku). W jej obręb terytorialny wchodziły przysiółki Żabiego, a dzisiaj odrębne miejscowości: Ilcia, Zamagura, Bystrec, Dzembronia, Krzywopole, Kraśnik, Zelene (Olszański, 1993: 58-66). Podstawą bytu Hucułów z Werchowyny była hodowla owiec. Obecnie dominuje hodowla krów.  

Dziedzictwo kulturowe (materialne i niematerialne)


Repertuar muzyczny:


Nadrzędną formą muzyczną są noty (podlegają wariantowaniu, luźny związek tekstu z melodią). Istnieją noty do spiwu i danca w obu przypadkach zawsze wykonywane z towarzyszeniem instrumentu najczęściej skrypki. Z perspektywy emicznej istnieje wśród Hucułów werchowyńskich podział repertuaru muzycznego na dwie podstawowe kategorie pierwszą: do spiwu - spiwanki huculskie (wesilne, soromickie, polonynskie) spiwanki koliednickie, kolidy (cerkowne [ukraińskie] i huculskie: spiwanki koliednickie (przed chatą, w chacie),pljesowe (przed chatą) oraz wykonywane za stołem -  zastilne: chrestowa, gazdi, gazdyni, parubkowi, diwocza (diłczyni), ditem, umerła, stołowi oraz wykonywana przed chatą: pidstinna) oraz pisni ukrainskie. Drugą grupę tworzy repertuar taneczny: do danca – hucułka z figurami tropatanki (wraz z odmianą z wyhodu [tradycja przysiółka Wipcze], w który często wkomponowują się krótkie przyśpiewki tzw. pryspiłki, dalej nyskyj i wysokyj danec, pidpoharynka (wykonywany do lat 80 XX wieku), trisunka (do lat 50 XX wieku), koleso, polka, walc, reszeto i kruhljek (kolędnicki). Osobną kategorię stanowi pljes (kolędniczy), który jest formą pośrednią pomiędzy tańcem a śpiewem i zalicza się do najdawniejszych form o charakterze paratanecznym w Karpatach. Posiada przedchrześcijański rodowód i magiczną funkcję (mniej lub bardziej uświadomioną). Do kategorii repertuaru pokrewnego pljesowi zalicza się wykonywany w Werchowynie kolędniczy taniec na konopli (po wejściu do chaty). Obecnie najbardziej rozbudowaną i wiodącą rolę pełni muzyka instrumentalna. Przy towarzyszeniu instrumentalnym śpiew pełni formę drugoplanową i ma charakter melorecytacji z akcentem położonym na warstwę słowną. W repertuarze rdzennym dominują skale: wołoska (z III stopniem obniżonym i IV podwyższonym), pentachordalna, pentatoniczna - hemitoniczna, heksachordalna, heptachordalna, miksolidyjska. W repertuarze rodzimym obowiązuje obsada wokalno-instrumentalna. Bez towarzyszenia instrumentalnego wykonywane są tylko pisni ukrainskie.

Instrumentarium:


- Do dawno zanikłych z użycia instrumentów o pasterskim rodowodzie zaliczają się: denciłka, fłojera. Okazjonalnie używane są głównie w formie komercyjnej: drymby, dudy, sopiłka, telenka. Funkcję obrzędową o magicznych podstawach pełnią trembity (obrzęd kolędowania, pogrzeb) i skrzypce (wesele, kolędowanie).


- Obecne składy kapel: skrzypce I i II, cymbały, bubeń (bęben), sopiłka (fujarka 6. otworowa). Ten skład może być poszerzony o bajan (akordeon), saksofon, trubkę (trąbkę) oraz jamahę (obsada weselna). Najstarszy skład muzyki to skrzypce i dudy, dudy i sopiłka, telenka lub fłojera.     

Obrzędy:


Najbardziej żywotny i rozbudowany pod względem formalnym jest obrzęd kolędowania (6-18 styczeń). Rodzaje grup kolędniczych: Wertep (dzieci w wieku 3-8 i 10 lat), Pastuszki i Anhełyki (dzieci 11-15 lat), Krole (15-18 lat), partie kolędnickie (dorośli kolędnicy płci męskiej, obrzęd typu małorusko-bułgarsko-rumuńskiego z dobrze zachowanymi formami świeckiego kolędowania), Melankje (grupy dorosłych i osobno grupy dzieci). W 2015 roku kolędowały 4 partie kolędnickie z przysiółków: Wipcze, Żabiowski Potik, Pidmagura, Zapotik. Obrzęd weselny coraz bardziej wchłania wpływy miejskie co uwidacznia się w preferowanym ubiorze (Młodych i gości), w stosunku do działań obrzędowych i gustach muzycznych. Nada preferowane jest natomiast wykonawstwo spiwanek huculskich (starsza i średnia generacja).

Imprezy folklorystyczne:

-  od 2004 Huculska Rozkoleda – prezentacja grup kolędniczych z regionu werchowyńskiego

-         Festiwal Mohura (wybitnego huculskiego skrzypka)

Zabytki:

-  Cerkiew prawosławna – obecnie druga pw. Najświętszej Marii Panny wybudowana w 1989 roku na miejscu starszej (z ok. 1880 roku).

- Cerkiew grekokatolicka – przysiółek Słupejka

-  W przysiółkach Wipcze, Puszkar

KOLĘDOWANIE NA HUCULSZCZYŹNIE https://www.youtube.com/watch?v=zUnoqkzWXLU

Organizacje, instytucje, związki wyznaniowe


Zespoły: Kapela Mikołaja Iliuka (występuje w wielu krajach Europy, w USA i w Kanadzie)

Muzeum im. Romana Kumłyka w przysiółku Słupejka.

Muzeum im. S. Paradźanowa w chacie - grażdzie.

Muzeum przy domu Mikołaja Iliuka „U trembitara”– przysiółek Szwejkowa.

Werchowynski Dom Kultury – tutaj mieści się Muzeum Etnograficzne.

Wyznania ludności: Prawosławni oraz Grekokatolicy, Świadkowie Jehowy (mniejszość). 

Dokumentacja fotograficzna i filmowa


16 Procesja w dniu Huculskiej Paski. Fot. P. Kłapyta, Werchowyna 2008 rok (1024x768)

16 Procesja w dniu Huculskiej Paski. Fot. P. Kłapyta, Werchowyna 2008 rok (1024x768)

13 Huculi z Werchowyny, Huculska Paska 2008 rok. Fot. P. Kłapyta (1024x768)

13 Huculi z Werchowyny, Huculska Paska 2008 rok. Fot. P. Kłapyta (1024x768)

29 Przyiółkek Pidmagura. Fot. P. Kłapyta 2009 rok (1024x768)

29 Przyiółkek Pidmagura. Fot. P. Kłapyta 2009 rok (1024x768)

10 Kapela weselna z Werchowyny (M. Iliuka). Fot. P. Kłapyta 2011 rok (1024x768)

10 Kapela weselna z Werchowyny (M. Iliuka). Fot. P. Kłapyta 2011 rok (1024x768)

27 Muzeum M. Iliuka. Fot. P. Kłapyta 2009 rok (1024x768)

27 Muzeum M. Iliuka. Fot. P. Kłapyta 2009 rok (1024x768)

42 Para weselna, Hołowy 2011 rok. Fot. P. Kłapyta (1024x768)

42 Para weselna, Hołowy 2011 rok. Fot. P. Kłapyta (1024x768)

37 Worynie huculskie na przysiółku Hrybkowa. Fot. P. Kłapyta 2009 rok (1024x768)

37 Worynie huculskie na przysiółku Hrybkowa. Fot. P. Kłapyta 2009 rok (1024x768)

7 Małanka na przysiółku Hrybkowa. Fot. J. Cząstka -Kłapyta 2009 rok. (1024x768)

7 Małanka na przysiółku Hrybkowa. Fot. J. Cząstka -Kłapyta 2009 rok. (1024x768)

6 Krzyż kolędnicki partii Zapotik z 1902 roku. Fot. J. Cząstka -Kłapyta 2010 rok. (768x1024)

6 Krzyż kolędnicki partii Zapotik z 1902 roku. Fot. J. Cząstka -Kłapyta 2010 rok. (768x1024)

4 Kolędnicy przed cerkwią w Werchowynie. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (1024x768)

4 Kolędnicy przed cerkwią w Werchowynie. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (1024x768)

12 Pljes rzędowy w wykonaniu parti Wipcze. Fot. J. Cząstka -Kłapyta 2010 rok (1024x768)

12 Pljes rzędowy w wykonaniu parti Wipcze. Fot. J. Cząstka -Kłapyta 2010 rok (1024x768)

18 Rodzinna zabawa, taniec Koleso. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (768x1024)

18 Rodzinna zabawa, taniec Koleso. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (768x1024)

31 Przysiółek Pidmagura. Fot. P. Kłapyta 2009 rok (1024x768)

31 Przysiółek Pidmagura. Fot. P. Kłapyta 2009 rok (1024x768)

38 Z przysiółka Pidmagura. Fot. P. Kłapyta 2009 rok (1024x768)

38 Z przysiółka Pidmagura. Fot. P. Kłapyta 2009 rok (1024x768)

15 Hucułki przed cerkwią. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (768x1024)

15 Hucułki przed cerkwią. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (768x1024)

32 Przysiółek Puszkar. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (1024x768)

32 Przysiółek Puszkar. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (1024x768)

25 Dymytro i Paraska Laskurijczuk w drodze do domu na przysiółku Hrybkowa. Fot. J. Cząstka -Kłapyta 2007 rok (768x1024)

25 Dymytro i Paraska Laskurijczuk w drodze do domu na przysiółku Hrybkowa. Fot. J. Cząstka -Kłapyta 2007 rok (768x1024)

28 Muzeum Mikołaja Iliuka, który gra na trembicie. Fot. P. Kłapyta 2009 rok (1024x768)

28 Muzeum Mikołaja Iliuka, który gra na trembicie. Fot. P. Kłapyta 2009 rok (1024x768)

14 Hucułki przed cerkwią. Fot. P. KŁapyta 2008 rok (1024x768)

14 Hucułki przed cerkwią. Fot. P. KŁapyta 2008 rok (1024x768)

20 Trembitar werchowyński Wasyl Mojsejczuk. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (1024x768)

20 Trembitar werchowyński Wasyl Mojsejczuk. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (1024x768)

1 Anhełyki kolędują na przysiółku Hrybkowa. Fot. J. Cząstka -Kłapyta 2009 rok (1024x768)

1 Anhełyki kolędują na przysiółku Hrybkowa. Fot. J. Cząstka -Kłapyta 2009 rok (1024x768)

30 Przysiółek Hrybkowa. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (1024x768)

30 Przysiółek Hrybkowa. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (1024x768)

41 Młodzi w drodze do ślubu. Fot. P. Kłapyta 2011 rok (1024x768)

41 Młodzi w drodze do ślubu. Fot. P. Kłapyta 2011 rok (1024x768)

40 Mołodycia z Hołowów, 2011 rok. Fot. P. Kłapyta (768x1024)

40 Mołodycia z Hołowów, 2011 rok. Fot. P. Kłapyta (768x1024)

19 Swjtyj Weczer. Fot. P. Kłapyta 2009 rok (768x1024)

19 Swjtyj Weczer. Fot. P. Kłapyta 2009 rok (768x1024)

3 Huculskie Rizdwo. Fot. P. Kłapyta  2007 rok (1024x768)

3 Huculskie Rizdwo. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (1024x768)

36 Widok na Werchowynę. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (1024x768)

36 Widok na Werchowynę. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (1024x768)

9 Partia kolędnicka z Pidmagury. Fot. J. Cząstka -Kłapyta 2009 rok (1024x768)

9 Partia kolędnicka z Pidmagury. Fot. J. Cząstka -Kłapyta 2009 rok (1024x768)

34 Widok na Werchowyne z przysiółka Hrybkowa. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (1024x768)

34 Widok na Werchowyne z przysiółka Hrybkowa. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (1024x768)

11 Partia Pidmagura wykonuje pljes przed chatą. Fot. J. Cząstka -Kłapyta 2009 rok (1024x768)

11 Partia Pidmagura wykonuje pljes przed chatą. Fot. J. Cząstka -Kłapyta 2009 rok (1024x768)

22 Kolędnicy z Żabiego przed cerkwią, 1923 rok Ze zbiorów Petra Tynkaluka, repr. J. Cząstka -Kłapyta. (1024x768)

22 Kolędnicy z Żabiego przed cerkwią, 1923 rok Ze zbiorów Petra Tynkaluka, repr. J. Cząstka -Kłapyta. (1024x768)

23 Krole 1955 rok,  z archiwum Dmytra Laskurijczuka. Repr. J. Cząstka - Kłapyta (1024x768)

23 Krole 1955 rok, z archiwum Dmytra Laskurijczuka. Repr. J. Cząstka - Kłapyta (1024x768)

17 W drodze do domu, Huculska Paska 2008. Fot. P. Kłapyta (768x1024)

17 W drodze do domu, Huculska Paska 2008. Fot. P. Kłapyta (768x1024)

2 Pastuszki. Werchowyna 2009. Fot. P. Kłapyta (768x1024)

2 Pastuszki. Werchowyna 2009. Fot. P. Kłapyta (768x1024)

26 Dymytro i Paraska Laskurijczuk z GHrybkowej. Fot. P. Kłapyta 2009 rok (1024x768)

26 Dymytro i Paraska Laskurijczuk z GHrybkowej. Fot. P. Kłapyta 2009 rok (1024x768)

8 Partia koldnicka z Żabiowskiego Potoku podczas Huculskiej Rozkoledy 2010 wykonuje taniec kruhljek. Fot. J. Cząstka - Kłapyta (1024x768)

8 Partia koldnicka z Żabiowskiego Potoku podczas Huculskiej Rozkoledy 2010 wykonuje taniec kruhljek. Fot. J. Cząstka - Kłapyta (1024x768)

35 Widok na Werchowynę i pasmo Czarnohory. Fot. P. Kłapyta 2009 rok (1024x768)

35 Widok na Werchowynę i pasmo Czarnohory. Fot. P. Kłapyta 2009 rok (1024x768)

33 Roboty z sianem. Fot. P. Kłapyta 2008, przysiółek Słupejka (1024x768)

33 Roboty z sianem. Fot. P. Kłapyta 2008, przysiółek Słupejka (1024x768)

21  Pt. kolęd. z przys. Zapotik z najst. obecn. berezą w Werch. Iwanem Chordejczukiem ur. 1928 r., lata 80. XX wieku. W tle powst. cerkiew. Ze zb. I. Chordejczuka. Repr. J. K. (1024x768)

21 Pt. kolęd. z przys. Zapotik z najst. obecn. berezą w Werch. Iwanem Chordejczukiem ur. 1928 r., lata 80. XX wieku. W tle powst. cerkiew. Ze zb. I. Chordejczuka. Repr. J. K. (1024x768)

24 Huculski typ urody, skrzypek o przydomku Kaktus. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (768x1024)

24 Huculski typ urody, skrzypek o przydomku Kaktus. Fot. P. Kłapyta 2007 rok (768x1024)

5 Kruhljek w wykonaniu partii Pidmagura. Fot. J. Cząstka -Kłapyta 2009 rok (1024x768)

5 Kruhljek w wykonaniu partii Pidmagura. Fot. J. Cząstka -Kłapyta 2009 rok (1024x768)

ihry werchowyskie skrypka gra m. iliuk ur 1967 nagr. j. czstka -kapyta

dencika wandurak michajo z przysika pidmagura 2010 rok nagr j. czstka -kapyta

ihra do piwtoraka gra m. iliuk ur 1967 nagr. j. czstka -kapyta 2011 rok