Lokacja nastąpiła około połowy XV wieku na prawie niemieckim (żywioł polski). W
XVI wieku lokacja na prawie wołoskim (żywioł wołosko-ruski). Dokładne daty lokacji są nie znane.
Miejscowość związana z dziejami
historycznymi Zamagurza spiskiego. Od 1546 – 1918 należała do Królestwa
Węgierskiego, od 1920-1939 – do Polski i od 1939 - 1945 do Republiki
Słowackiej. Nazwa Łapsze jest pochodzenia wołoskiego. Pierwsze wzmianki pochodzą z pochodzą
z lat 1340, 1463 i 1469 (Figiel, 1999).
Zasiedlili ją wówczas osadnicy polscy, którzy prawdopodobnie przybyli z
sąsiednich Łapsz Niżnych (Krzywda, 2012: 31). W ostatniej ćwierci XV wieku
pojawiła się tu pasterska ludność wołosko-ruska, która mogła napłynąć tu z
pobliskiej Osturni (Krzywda, 2012: 31). W środku wsi wznieśli drewnianą
cerkiew. Ludność polska, korzystała z własnego kościółka (św. Antoniego).
Zachowały się podania o wypieraniu Rusnaków przez ludność polską. Pod koniec trzeciej
ćwierci XVI wieku łapszńscy Rusini zostali zmuszeni do emigracji na skutek
rosnącego napływu ludności polskiej przybywającej z sąsiednich wsi na Dunajcem,
z rejonów Pieni i Podhala (Krzywda,
2012: 32). W 1655 rozwinęła tu dynamicznie swą działalność parafia
rzymskokatolicka. Przed 1700 rokiem przejęła ona opuszczoną cerkiew „rusnacką”,
a w 1760roku wzniosła na jej miejscu rokokowy kościół murowany pod wezwaniem
św. Piotra i Pawła
Muzyka Łapsz Wyżnych
zalicza się do kultury muzycznej regionu spiskiego. Widoczne są w niej wpływy
rusińskie (rytmy i melodie kołomyjkowe, nuty do śpiewu) węgierskie i słowackie (pieśni i tańce).
W repertuarze
pieśniowym wyróżnia się pieśni obrzędowe, taneczne, ballady, nabozne
(ludowa proweniencja) i przyśpiewki do tańca (12 zgłoskowy wers z interiekcją
ej, hej). W repertuarze obrzędowym występuje sylabizm, skale heksachordalne,
heptachordalne, rzadko pentachordy, lidyzmy (wyostrzenie interwału 4 zw.),
metra parzyste, wyczuwalna pulsacja rytmiczna, przebiegi rytmiczne o
asymetrycznej budowie (łączenie fraz dwutaktowych i trzytaktowych). W
wykonywanym jeszcze w latach 50 XX wieku repertuarze pieśni pasterskich można
wyróżnić przebiegi wolnometryczne, wersy 12 zgłoskowe z interiekcjami, skale
chordalne, wołoską (IV stopień podwyższony), opadający kierunek melodyki, rytmy
descendentalne, wolne tempo wykonania, a także rytmy kołomyjkowe.
W repertuarze
pieśniowym tanecznym – przewaga czterowierszów o budowie heterosylabicznej,
falisty typ melodyki, skale przeważnie durowe, spotykane są skale modalne
(eolska, miksolidyjska) i chordalne (pentachordalne, heksachordalne). Pieśni
tzw. śpiywonki wykonywane są zespołowo.
Tańce; ciardaś spiski,
polka krzyzowo, ceper-polka, mazur (niedźwiedź), wałaski – ołaski (melodyka i
rytmika kołomyjkowa, prawdopodobne zapożyczenie od Rusnaków), staro baba, do
kółecka (na mel. walca), mietlorz (Dąbrowska, 2005/2006: 364,
Czechowska,Wojtas, 2011).
Instrumenty: fujarki z
bzu lub wierzby, piszczki (używane przy wypasie bydła jeszcze w II poł. XX
wieku) (Szurmiak – Bogucka, 2012: 331-340). Skład kapeli: prym (pierwsze
skrzypce – główna melodia), sekund (wypełnienie harmoniczne na skrzypcach,
czasem 2 instrumenty), bas (podstawa basowa realizowana na kontrabasie).
Stowarzyszenie Rozwoju Spisza i Okolicy