Karta miejscowości osadnictwa wołoskiego

Ochotnica Gorna


Kategorie: XV wiek, XVI wiek

Nazewnictwo


Osada początkowa nosiła nazwę Babieniec. Od 1910 r. Ochotnica Górna.

Ludność — skład etniczny


Ewa Nowicka: Wieś liczy ok. 2,1 tys. mieszkańców (Cieszkowski 2011: 338), o mieszanym profilu zawodowym. Pomimo emigracji mieszkańców, w drugiej połowie XX w. rosła liczba domów mieszkalnych (Bucała 2012: 51), a to głównie dzięki coraz liczniej pojawiającym się w dolinie rzeki Ochotnica i w bocznych potokach (Jamne, Jaszcze, Forendówki, Furcówki)  domów letniskowych budowanych przez przybyszów z Górnego Śląska, Krakowa i innych miast. EN

Język


Ewa Nowicka: Większość mieszkańców siebie określających jako Górale i zdecydowanie odróżniających siebie od mieszkającej na północ od stoków Gorców terenach Lachami, mówi w przewadze gwarą, dziś zmienioną pod wpływem języka literackiego. Ciągle we wsi istnieje świadomość lokalnego zróżnicowania mowy gwarowej ochotnicy Górnej - gwary Ochotnicy Górnej są według miejscowych informatorów zróżnicowane w poszczególnych dolinach i mniejszych lokalizacjach. Wszystkie mieszczą się w kategorii gwar podhalańskich, należących do gwar języka polskiego, detale gwary ochotnickiej przedstawia Witold Truszkowski. Znajdujemy w niej słowa pochodzenia wołoskiego, głównie dotyczące pasterstwa oraz lokalnej toponomastyki.EN

Lokacja (data lokacji i prawo, na którym miejscowość została założona)


Osada powstała prawdopodobnie w drugiej połowie XVI w., na miejscu terenu wypasowego trzód mieszkańców Ochotnicy Dolnej (Czajka, 1987: 23). Proces ten nastąpił przed 1605 r. (Nowicka, Wrona, 2015: 13), lecz pełne wyodrębnienie się w oddzielną miejscowość trwało jeszcze w następnych stuleciach. W 1663 r. wieś posiadała wspólne sołectwo z Ochotnicą, Ochotnica Dolna i Górna miały wtedy liczyć wspólnie 7 łanów kmiecych, jeden łan sołtysi, w obu osadach zamieszkiwało 25 kmieci i 8 zarębników (Płaza, 1968: 36). W XVIII w. na obszar wsi nastąpił znaczny napływ ludnosci polskiej, co zmieniło dotychczasowy układ etniczno-religijny jej mieszkańców. Również w XIX w. nie wyodrębniły się jeszcze Ochotnice jako oddzielne osady (SGKP VII: 367). Miało to ostatecznie nastąpić w 1910 r., kiedy obie miejscowości stały się oddzielnymi parafiami rzymskokatolickimi.

Źródła do dziejów miejscowości


Historia miejscowości


Ewa Nowicka: Historia Ochotnicy sięga początków XV, a nawet XIV wieku – nazwa rzeki, znanej wówczas jako Ochodnik (od słowa obchodzić) zanotowana została po raz pierwszy w 1336 r. (Malec 2002: 174). Za początek osadnictwa uchodzi akt nadania wsi Dawidowi Wołochowi wystawiony w 1416 roku przez Władysława Jagiełłę, choć podawane są daty wcześniejsze – miała być ona lokowana na prawie średzkim (Czajkowski 1999: 105, Rutkowski 2008). Osadnicy wołoscy (być może już zruszczeni) stanowili z pewnością zrąb pierwszych mieszkańców wsi. (…) w razie zagrożenia zamku w Czorsztynie mieli stawiać się „omnes Valachi et incolae villae praedictae” (za Rutkowski: 2008: 279). W Liber retaxationum z 1529 r. widnieje sformułowanie in Ochotnicza a Valachis, w rejestrach poborowych oprócz zagrodników i komorników wymieniane są dworzyszcza wołoskie. Wśród mieszkańców wsi długo dominowała ludność prawosławna, czego ślady uległy z czasem niemal zupełnemu zatarciu. Dopiero w drugiej połowie XVI wieku powstał w Ochotnicy (obecnie Ochotnica Dolna) kościół – filia parafii z Tylmanowej. Dopuszcza się, że pełna slawizacja ludności mogła nastąpić dopiero w XVII wieku (Rutkowski 2008). Wieś należała wówczas do tenuty czorsztyńskiej dóbr królewskich, mieszkańcy byli więc w nieco lepszej sytuacji prawnej, niżeli chłopi pańszczyźniani żyjący we wsiach szlacheckich i kościelnych Beskidu Sądeckiego.

Początki odrębności Ochotnicy Górnej i Ochotnicy Dolnej sięgają XVI wieku – w tym okresie odnotowano istnienie osady znanej jako Babieniec (w języku serbskim oznacza halę wypasową. Jednak dopiero w 1910 roku, kiedy w Ochotnicy Górnej utworzono osobną parafię, podział na dwie miejscowości został administracyjnie ugruntowany.

Dziś o wołoskiej przeszłości wsi świadczy rodzaj osadnictwa – rozproszonego po dolinach potoków, „zarąbkach” (pierwotnie wykarczowanych obszarach leśnych), polanach, sięgające ciągle do wysokości 1000m nad poziom morza. Wyraźnie widać tendencję do opuszczania najwyżej położonych chałup, co wiąże się ze zmianami ekonomicznymi – porzucaniem tradycyjnego pasterstwa.Również rolnictwo obecnie nie stanowi głównego zajęcia, jest uprawiane wyłącznie na potrzeby rodziny, a większość dorosłych mężczyzn pracuje w budownictwie.  W wyniku tych przemian następuje sukcesja lasów. EN


Dziedzictwo kulturowe (materialne i niematerialne)


Ewa Nowicka: Obecność we wsi zespołów góralskich wykonujących muzykę i taniec podhalański stanowi przejaw ruchu regionalnego, świadomie sięgającego do tradycji, dziś od nowa rekonstruowanej i konstruowanej. Pojawiają się określane przez specjalistów naukowców zmiany zasadniczo odbiegające od tradycji np. kobiety jako wykonawcy muzyczni, zanik sakralnego charakteru obrzędów pasterskich dziś prezentowanych szerokiej publiczności.  Na imprezach publicznych są prezentowane „unikalny znak identyfikacyjny, istniejący w zapisach historycznych, czyli swoją nazwę, historię i mit początku, co  ma sens integracyjny w ochotnickiej zbiorowości. We wsi wyraźnie się zaznacza góralska tożsamość Ochotniczan. Jednak świadomość wołoskiego pochodzenia wsi rodzimego pasterstwa wprowadzana jest dopiero współcześnie przez działania organizacyjne związane z rekonstrukcją transhumancyjnego wołoskiego pasterstwa.  Mieszkańcy są dumni, że w ich mniejszej od gminnej Ochotnicy Dolnej, aktywność regionalna jest znacznie intensywniejsza. We wsi organizowane jest wiele  lokalnych świąt i obrzędów: „Miysanie owiec” przed rozpoczęciem letniego wypasu na polanach górskich, latem Watra z okazji Zielonych Świątek, Spotkanie z Gorcami oraz mająca dość długą tradycję (w 2014 roku odbyła się 17-sta edycja) Watra Ochotnicka, a w związku z reaktywacją pasterstwa owiec również redyk lokalny oraz etap Redyku Karpackiego.  W ramach działalności Związku Podhalan oddziału w ochotnicy Górnej obecny prezes Krzysztof Dobrzyński stoi na czele zespołu regionalnego Ochotni, oraz dziecięcego Mali Ochotni. Anna Czajka (członek komisji rewizyjnej w poprzednim zarządzie) maluje na szkle oraz prowadzi warsztaty malarskie dla dzieci. Inni członkowie zarządu lokalnego oddziału ZP prowadzą warsztaty muzyczne. 23 kwietnia 2010 roku podczas I Forum Karpackiego w Rajczy Oddział Związku Podhalan w Ochotnicy Górnej przystąpił również wraz z pięcioma innymi organizacjami pozarządowymi z regionu Beskidów do Porozumienia Karpackiego „Karpaty Naszym Domem”, które ma za zadanie chronić i przywracać walory przyrodnicze, kulturowe i krajobrazowe związane z wysokogórskim pasterstwem. EN.

- Ewa Kocój - we wsi, na stokach Gorca, na tzw. polanach gorczańskich, od roku 2013 baca Jarosław Buczek wraz z juhasami wypasa owce (w 2016 roku - ok. 400 sztuk). W Jamnem (?) znajduje się szałas bacy, gdzie wytwarzane są tradycyjne sery pasterskie (m.in. bunz, bryndza, oscypcki), w tym słynny ser wołoski - koniec: EK. 

- Ewa Kocój - w każdym roku, w sierpniu, we wsi odbywa się Ochotnica Watra. W 2016 roku watra odbywała się w dniach 13-15.08 pod  nazwą ,,Tu byli Wołosi"). Rozpoczęła się w dniu 13.08.2016 r. od,,zboru wojewodów wołoskich" i konferencji naukowej dotyczącej pasterstwa. W dniu 14.08.2016 roku odbyła się uroczysta msza święta, a po niej pochód wołoski ulicami wsi, na miejsce rozpalenia watry. W tym dniu przeszedł redyk z kilkudziesięcioma owcami, które prowadzone przez bacę i juhasów zeszły z gór, a następnie odbyło się uroczyste rozpalenie watry, prezentacja wyrobów twórców ludowych, sprzedaż serów bacowskich i występy zespołów muzycznych.14 sierpnia 2016 roku w Ochotnicy Górnej odbyło się pasowanie na wojewodę wołoskiego, w ramach którego mianowano dwóch nowych wojewodów: Józefa Michałka z Istebnej w Beskidzie Górskim oraz Jarosława Buczka z Ochotnicy. Mianowania dokonał baca Piotr Kohut z Koniakowa, wraz z Zdzisławem Nowakiem z Ochotnicy Górnej. Tradycja pasowania na wojewodę sięga odległych czasów średniowiecza, ale w Polsce została przerwana w XX wieku. Wraz z nasileniem nowych ruchów regionalnych i odradzaniem pasterstwa po upadku komunizmu tradycja ta jest przekazywana przez wojewodów wołoskich kolejnym nowo wybranym bacom - koniec: EK.



Organizacje, instytucje, związki wyznaniowe


Dokumentacja fotograficzna i filmowa