Karta miejscowości osadnictwa wołoskiego

Archaggelos


Kategorie: Meglenorumuni, miejscowość istniejąca, Wołosi, współczesna Grecja, XII wiek, XIX wiek, XV wiek, XVII wiek, XVIII wiek, XX wiek

Nazewnictwo


gr. Αρχάγγελος do 1925 r. Ossiani (gr. Όσσιανη); arum. Ossiani

Ludność — skład etniczny


Ludność częściowo wołoska.

Język


Część osób zna język etniczny.

Lokacja (data lokacji i prawo, na którym miejscowość została założona)


Źródła do dziejów miejscowości


A.I. Κουκούδης, Οι Ολύμπιοι Βλάχοι και τα Βλαχομογλενά, Θεσσαλονίκη 2001, s. 248-261, 286-288.

Historia miejscowości


Według miejscowych tradycji wieś została stworzona na podstawie łacińskojęzycznej ludności, pochodzącej z siedmiu okolicznych mniejszych osad – Ilesnitsa, Vinou (Ampelia), Mousa, Spiti tou Petka, Risaf, Vasa, Ossiani. O jej centralnym znaczeniu świadczyła cerkiew, gdzie raz w roku odbywano święto religijne dedykowane św. Atanazemu. Z czasem wokół świątyni ukształtowała się większa osada, która przyciągała okoliczną ludność. Cerkiew obecnie nie istnieje. Podlegała ona klasztorowi Wielka Ławra.

Po raz pierwszy miejscowość pojawia się w dokumentacji bizantyńskiej w 1086 r., gdy cesarz Aleksy I Komnen przekazał ją wraz z dwunastoma poddanymi do dyspozycji  kapitana Leonta Kefalasa jako nagrodę za zwycięstwo, które odniósł w bitwie z Edmundem normandzkim. W 1094 r. odnotowano obecność w okolicy, na ziemiach należących do klasztoru Wielka Ławra, Wołochów-pasterzy, wędrujących z „Bułgarami”, którzy korzystali z pastwisk klasztornych, nie płacąc za ich użytkowanie. Z 1181 r. pochodzi informacja o przekazaniu klasztorowi Wielka Ławra wsi wraz z okolicznymi pastwiskami przez Nikoforosa Kefalasa, syna Leontasa Kefalasa. Z kolei w 1181 r. skarbnik cesarski Andronikos Vatatzis, na żądanie cesarza Aleksego II, przekazał do dyspozycji klasztoru dwudziestu poddanych z Ossiani. Następnie Manuel Komnen poddał pod władzę mnichów trzydzieści osób. Przypuszcza się, że w tym okresie osada mogła liczyć ponad sześćdziesięciu mieszkańców. Pod koniec XII w. niektórzy z nich korzystali ze zwolnień podatkowych (pronoia). Dotyczyło to m.in. sześciu Kumanów, mieszkających na terenie osady, służących w armii cesarskiej. Sytuacja ta powodowała kontrowersje, jako że klasztor, do którego należała wieś utrzymywał, że ludność ta powinna bezpośrednio podlegać jego zwierzchnictwu, a nie cesarzowi.

W 1182 lub w 1183 r. z inicjatywy Wielkiej Ławry w osadzie został założony klasztor św. Jana. Na mocy zarządzenia wydanego przez cesarza Andronikosa I Komnena w 1184 r., Wołosi z osady zostali powiązani z ziemią należącą do klasztoru. Zarządzenie to nie obejmowało ludności wołoskiej spoza wsi. Uważa się, że w tym okresie rejon ten był zamieszkany przez zróżnicowaną językowo ludność. Wołosi mieli stanowić jej ważny element, mieszając się z tureckimi Pieczyngami i Kumanami oraz wpływając na kształtowanie się nowej łacińskojęzycznej społeczności. Życie tej ludności było powiązane z działalnością biskupstwa Mogleny, które do początku XVIII w. znajdowało się w osadzie Notia. Na przełomie XVII i XVIII w. w pobliżu wsi powstał kolejny klasztor, św. Ilariona, na stoku góry Vorra, nieopodal osady Promohoi (dawniej Mpahovo). Obiekt ten był wielokrotnie niszczony w XVIII w. zarówno przez Turków, jak i miejscowych muzułmanów wołoskiego pochodzenia – neofitów.

Na przełomie XIX i XX wieku wieś stała się terenem rywalizacji grecko-bułgarsko-rumuńskiej. W 1907 r. odnotowano przypadki finansowania przez władze rumuńskie 25 osób gotowych wspierać rumuńskie interesy we wsi. Ogółem, zdaniem greckiego konsulatu z Salonik, w działalność przeciwko Grecji zaangażowane były wówczas 22 rodziny ze wsi. W szkole rumuńskiej uczyło się wówczas 40 uczniów. W 1909 r. wywołany został pożar w wiejskiej cerkwi, co miało zastraszyć miejscowych grekomanów, ogień zagroził także szkole greckiej, położonej w pobliżu. Rok później szkoła została przejęta przez rzeczników Rumunii, a w cerkwi wprowadzono liturgię po rumuńsku. Pojawiły się informacje o przypadkach eksmitowania progrecko nastawionych dzierżawców z mieszkań i działek należących do mieszkańców sprzyjających Rumunii. Według włądz greckich w 1913 r. we wsi było 30 rodzin sprzyjających Rumunii, spośród 250 zamieszkujących osadę. Działały dwie szkoły, grecka i rumuńska, dwie cerkwie, duża - grecka i nowo wzniesiona – rumuńska. W 1914 r. uruchomiono urząd pocztowy z telegrafem i posterunek policji. W tym okresie w klasztorze przebywało około 20 mnichów a we wsi znajdowała się siedziba rumuńskiego inspektora szkolnego, odpowiedzialnego za edukację w języku rumuńskim na terenie Mogleny. Na początku lat 20 XX wieku (1921) inspektor był inicjatorem powstania organizacji społecznej, mającej reprezentować społeczność nastawioną prorumuńsko, mieszkającą we wsi. Działania te korespondowały z nasileniem propagandy rumuńskiej i walkami pomiędzy jednostkami greckiego wojska a probułgarskimi komitami. Na czele czet stali Avram Tzekas i Konstantinos Dimitroff, obaj pochodzili z Arhangelos. Działali w rejonie Giannitsy i Serres. W grudniu 1922 r. przy wsparciu władz we wsi stworzono oddział grupujący miejscowych, mający walczyć z komitami. W 1925 r. podjęto przygotowania do emigracji prorumuńsko nastawionej ludności. Dużą rolę odegrał naczelnik szkolny Petros Kounias, który namawiał do wyjazdu. Z pewnością decyzje o opuszczeniu były dyktowane pojawiającymi się wówczas aktami agresji wobec przedstawicieli społeczności prorumuńskiej. Dochodziło do pobić, rewizji w domach, nakładania kar za śpiewanie rumuńskich pieśni czy przechowywanie portretów króla rumuńskiego. W latach 1925-1926 ze wsi wyjechało do południowej Dobrudży 85 rodzin, w 1927 roku 160 rodzin z Arhangelo i Megala Livadia. Podczas okupacji niemieckiej (1941-1944) uruchomiono szkołę rumuńska ją dla około stu uczniów. Została ona spalona na początku 1944 roku przez wojsko bułgarskie. W wyniku działań wojennych wieś się wyludniła. 

Dziedzictwo kulturowe (materialne i niematerialne)


klasztor o wartości zabytku.

Organizacje, instytucje, związki wyznaniowe


Dokumentacja fotograficzna i filmowa