Karta miejscowości osadnictwa wołoskiego

Chyżne

Kategorie: lokacja na prawie wołoskim, miejscowość istniejąca, Wołosi, współczesna Polska, XVII wiek

Nazewnictwo

Chyżne, węg.  Chizsne, słow. Chyžné. 

Ludność — skład etniczny

Polacy, Słowacy, Węgrzy

Język

polski, słowacki

Lokacja (data lokacji i prawo, na którym miejscowość została założona)

{GJ} Osada należąca do zamku orawskiego, po raz pierwszy wzmiankowana w źrodłach w 1614 r., wyliczona wówczas wśród innych miejscowości położonych między posiadłością Trzcianą a granicami Polski. Zamieszkujący w niej koloniści w 1619 r. przez dwa lata mieli korzystać jeszcze z okresu wolnizny. Ponieważ na tym obszarze w przypadku ziem lokowanych na surowym korzeniu okres ten z reguły wynosił 16 lat, więc przesuwa to okres lokacji tej miejscowości na okolice  1605 r. We wsi zamieszkiwał w 1619 r. sołtys Jan Urbaniec i 4 osadników. Po upływie wolnizny mieli oni uiszczać powinności identyczne jak okoliczne osady wołoskie. Były to m. in czynsze, robocizny na rzecz zamku, daniny w baranach, kapłonach, kurach, gęsiach, jajkach. typową dla obyczaju wołoskiego dziesięcinę od wypasu owiec. Sołtys uzyskal prawo osadzenia na swoim gruncie jednego osadnika, prawo do budowy młyna zaopatrzonego również w piłę. Wśród powinności sołtysa zwraca uwagę dziesięcina od wypasanych owiec (Semkowicz 1932, 39, 62). W 1622 r. osada określona jako: posessio nova. W urbarzu z 1619 r. osadnicy zamieszkali w Chyżnem zapisani zostali jako Wołosi (Semkowicz 1939, 105, 125). [GJ]

Źródła do dziejów miejscowości

Historia miejscowości

- 1614 r., prawdopodobnie wcześniej istniały tu szałasy i szopy. W 1619r. figuruje w inwentarzu Zamku Orawskiego. 

- 5 stycznia 1619r. Elżbieta Czobor z synem Emetykiem Thurzo udziela ulg Janowi Urbańcowi i 4 osadnikom wołoskim w czynszu, daninach i robociźnie. Nazwiska pierwszych osadników: Rzeźnik, Otręba, Krużel, Swierczek, Kohut.


Dziedzictwo kulturowe (materialne i niematerialne)

1. Kościół katolicki p.w. św. Anny, wybudowany około 1900r. z inicjatywy proboszcza ks. Karola Rondla. Budowla na planie krzyża, jednonawowa, z prezbiterium, z wieżą od strony frontu. Wnętrze kościoła pokryte polichromią wykonaną w 1938r. przez artyste z Pieszczan Stefana Enhoffa, uzupełniona w 1968r. przez artystów Tadeusza Darowskiego i Czesława Preissa, ze scenami nowotestamentowymi z życia Jezusa, Matki Bożej i przedstawieniami świętych. Ołtarz główny z figurą św. Anny z wieku XVIII.

2. Dzwonnica loretańska, drewniana

3. W końcu XVI wieku w Chyżnem znajdowała się drewnianą świątynia, zakupiona i przeniesiona z Lipnicy Wielkiej.  W r. 1625 sołtys lipnicki Michał Śmietana zwrócił się do żupana orawskiego z prośbą o  postawienie kaplicy dla luteran zamieszkujących we wsi. Patronat nad tą budową objęła hrabina Elżbieta Czobor. Drewniana budowa została ukończona w 1627 r. W r. 1727 budynek został przejęty z rąk luterańskich przez katolików, za czasów plebana lipnickiego Jana Wilczka.  Do parafii w Lipnicy przybył w 1762 r. proboszcz ks.Wojciech Zubrzycki i rozpoczął budowę nowego murowanego kościoła pod wezwaniem św. Łukasza. Kościół został poświęcony 7 kwietnia 1769 r. W 1777 r. zapadła decyzja o rozbiórce starego kościoła.

Organizacje, instytucje, związki wyznaniowe

Dokumentacja fotograficzna i filmowa

Ostatnia modyfikacja: Grzegorz Jawor, 26/10/2016 Wróć