Zubrzyca Dolna, dawna nazwa: Zubrzyca, Zubricza (legendarnie - od pasących się tu żubrów), „Inferior Zubrica“, Also , Dolna (Dolnia) Zubrice (Zubrzyca), słow. Nižná Zubrica.

[GJ] Ta należąca do zamku orawskiego miejscowość wzmiankowana jest w źródłach począwszy od 1567 r. W 1604 r. zamieszkiwało w niej 4 osadników. W 1619 r. było w Zubrzycy Dolnej 5 osadników wołoskich, zaś sołtys Wojciech Szyszka (Woytechus Sisska) osadził na terenie sołectwa jednego kmiecia. W tym samym czasie uzyskał ów sołtys obniżenie czynszów i danin, jakie miały obowiązywać po upływie trwającej jeszcze 2 lata wolnizny. Osadnicy mieli płacić po 10 złotych węgierskich czynszu, składać zróżnicowane daniny, m. in. w cielętach, kapłonach, kurach, gęsiach, jajkach, lnie, jarząbkach a zwłaszcza dziesięcinę od wypasanych owiec. Powinni wykonywać prace przy reperacji zamku. Sołtys uzyskał prawo budowy młyna wraz z piłą tartaczną.W zamian miał stawać zbrojnie na zamku oraz uiszczać owczą dziesięcinę. W świetle urbarza z 1624 r. sołtys Gregor Szyszka dysponował sołectwem o powierzchni 2 łanów, z zamieszkującym tam kmieciem i 10 zagrodnikami (Semkowicz 1932, 63-64, Semkowicz 1939, 95, 102, 125, 151).  

- sołtysi dolnozubrzyccy używali pieczęci. Zachowały się dwie takie pieczęcie z XVIII wieku:  z lat 1792 i 1805, obie są obecnie w Muzeum w Orawskim Podzamku.

- Spuścizną po osadnictwie wołoskim są utrzymujące się do lat 70 XX wieku liczne wierzenia (wiara w istnienie płanetników, borowego ducha, upiory, zmory itp.), praktyki magiczne związane z dniem św. Łucji i św. Mikołaja – patrona pasterzy, stad owiec i wilków. Do niego modlili się pasterze podczas redyku ze stadami i każdego dnia na hali, przed wypędzeniem stad na pastwiska (Janicka – Krzywda, 2011: 269, 270).

Najciekawsze obrzędy:

-          W okresie Godów (Bożego Narodzenia) (do pocz. XX wieku) od dnia św. Szczepana nawet do Środy Popielcowej po wsi chodzili kolędnicy - przebierańcy: z Turoniem ( w skład tej grupy mogła wchodzić czarownica z maśnicą i Anioł), z kulą, gwiazdą, szopką lalkową (Janicka – Krzywda, 2011:282).

-          W okresie postu chodzono ze Śmiertką (kukłą ze słomy symbolizującą śmierć). Dziewczęta odwiedzały wtedy domy śpiewając i recytując pieśni o śmierci i teksty o rychłej męce Chrystusa (Janicka – Krzywda 2011: 288).

-          Na Zielone święta odbywało się Palenie ducha (odpowiednik ogni sobótkowych).

-          W nocy z 30 kwietnia na 1 maja chłopcy stawiali mojki przed domami panien. Na drugi dzień wygrywano moje z muzyką (Janicka – Krzywda 2011: 295). Obecnie stawianiem moi zajmują się wyłącznie zespoły regionalne.

-          Na św. Jana Chrzciciela – święto pasterskie – na szałas przychodziły rodziny juhasów, właścicieli zwierząt, odbywała się zabawa z udziałem muzyki. Dzień wcześniej budowano specjalne koliby, które palono po powrocie z odpustu (wielki kiermes) na św. Jana (kościół w Orawce).

       - Na zakończenie żniw obchodzono hałdamas/hołdonos (dożynki). Pieśni dożynkowe śpiewały kobiety i dziewczęta, niosły wieniec dożynkowy w formie korony. Obecnie zanosi się je do kościoła i tam zostawia.

-          Muzyka:

Pieśni – zaliczają się w perspektywie diachronicznej do repertuaru dawnego i nowszego pochodzenia. Wyróżnia się następujące grupy pieśni:

- śpiewecki (1-2 zwrotkowe[dystych dwunastozgłoskowy], luźny związek tekstu słownego i melodii, przyśpiewki do tańców: przy pasyniu (pasterskie), baciarskie, weselne. Posiadają metrum 2/4, zdania 5-6 taktowe, melodie krótkie o budowie formalnej AA lub AA’, wykonywane wolno bez wyraźnej pulsacji metrycznej, oparte na jednej formule rytmicznej powtarzanej bez zmian lub z niewielkimi przekształceniami (synkopy, rytmy punktowane), w dawnych melodiach, zwłaszcza pasterskich - skale pentachordalne, heksachordalne, z kwartą lidyjską),

- dłukse (wielozwrotkowe, melodia przyporządkowana do tekstu, nie związane z obrzędami),

- pastorałki,

- słowenskie (głównie w j. słowackim, zróżnicowana budowa formalna, skale durowa i mollowa) i pieśni (śpiewy religijne, głównie kościelne) (Lewandowska, : 86).

-          Instrumenty: dudy, trombity, rogi (z rogów siwych wołów, potem drewniane – pasterskie o dł. do 150 cm.), trąby ze świerzej kory świerkowej (używane były do pocz. XX wieku przez młodych pasterzy),  piscołki (postna, wielkopostna, z otworami bocznymi i podwójna), heligonka (import z Węgier) wyparta w okresie powojennym przez akordeon.

- Kapele/Muzyka – do dziś aktywne zwłaszcza na weselach: skrzypce  (prym), skrzypce drugie czasem w podwójnej obsadzie (sekund), bas (basy góralskie).

-          Tańce w metrum dwudzielnym: polka (krzizowo), trojak, obyrtacka, kozuśniok, żyd, kotecka, ciardaś orawski, gymbuśka (rytmika i melodyka kołomyjkowa), kotecka, jelyniosek (wolarski, ciachlany), hajduk, wałaski (zbliżony do podhalańskiego góralskiego).

Zabytki:

1. Kościół katolicki p.w. św. Stefana, wzniesiony w latach 1933-1941

2.  Kościół katolicki p.w. Matki Bożej Szkaplerznej, wybudowany z inicjatywy ks. Ludwika Kołacza w latach 1982-1984, konsekrowany w 2000 r.

3. we wsi znajdują się kamienne figury przydrożne oraz kapliczki wykonane w warsztacie kamieniarskim w Białym Potoku. Najstarsza figura kamienna przedstawia Trójcę Świętą (1749 r. lub 1760 r.). Fundatorem był ks. Wojciech Zubrzycki.

4. Dzwonnica loretańska z początku XIX w., drewniana, połozona obok Potoku Zubrzyckiego, przy starym cmentarzu cholerycznym. Według tradycji, dawniej dzwoniono w niej z okazji niebezpieczeństwa (pożar, burza), wzywano na modlitwy (Anioł Pański, pogrzeb).