Janicka - Krzywda U. (red.), Kultura ludowa Górali Orawskich, Kraków 2011.

- osada powstała w 1606 roku dzięki przywilejowi na założenie osady wydanemu przez Jerzego Turzo Janowi Kralowi i 5 osadnikom wołoskim.

- w roku 1618 Elżbieta Czobor z synem Emerykiem Turzo ustanawiają podatek i daniny dla sołtysa  od 2 ról i prawo do trzymania dla nich osadników  (sołtys ma obowiązek przewozu wina lub płacenia 10 florenów, dawania baraniny, zimowania konia, stawiania się uzbrojonym na Zamku Orawskim na wezwanie. stawiania się na Zamku Orawskim w celu jego naprawy, dawania drobnych darów). Osadnicy obowiązani byli płacić rocznie 90 florenów, dawać 2 cielęta, 5 kogutów, 10 kur, 5 gęsi, 50 jaj, 5 jarząbków, 10 wiązek lnu.

- pierwszymi osadnikami byli: Szymek, Ferenc, Lichosyt, Cieśla, Brynkus, Gawlas, Kucek, Filip, Klepień.

- w 1624 roku sołtysem wsi był Jan Kral, który miał na swoim gruncie 1 osadnika i 5 zagrodników.

- Spuścizną po osadnictwie wołoskim są utrzymujące się do lat 70 XX wieku liczne wierzenia (wiara w istnienie płanetników, borowego ducha, upiory, zmory itp.), praktyki magiczne związane z dniem św. Łucji i św. Mikołaja – patrona pasterzy, stad owiec i wilków. Do niego modlili się pasterze podczas redyku ze stadami i każdego dnia na hali, przed wypędzeniem stad na pastwiska (Janicka – Krzywda, 2011: 269, 270).

Najciekawsze obrzędy:

-          W okresie Godów (Bożego Narodzenia) (do pocz. XX wieku) od dnia św. Szczepana nawet do Środy Popielcowej po wsi chodzili kolędnicy - przebierańcy: z Turoniem ( w skład tej grupy mogła wchodzić czarownica z maśnicą i Anioł), z kulą, gwiazdą, szopką lalkową (Janicka – Krzywda, 2011:282).

-          W okresie postu chodzono ze Śmiertką (kukłą ze słomy symbolizującą śmierć). Dziewczęta odwiedzały wtedy domy śpiewając i recytując pieśni o śmierci i teksty o rychłej męce Chrystusa (Janicka – Krzywda 2011: 288).

-          Na Zielone święta odbywało się Palenie ducha (odpowiednik ogni sobótkowych).

-          W nocy z 30 kwietnia na 1 maja chłopcy stawiali mojki przed domami panien. Na drugi dzień wygrywano moje z muzyką (Janicka – Krzywda 2011: 295). Obecnie stawianiem moi zajmują się wyłącznie zespoły regionalne.

-          Na św. Jana Chrzciciela – święto pasterskie – na szałas przychodziły rodziny juhasów, właścicieli zwierząt, odbywała się zabawa z udziałem muzyki. Dzień wcześniej budowano specjalne koliby, które palono po powrocie z odpustu (wielki kiermes) na św. Jana (kościół w Orawce).

       - Na zakończenie żniw obchodzono hałdamas/hołdonos (dożynki). Pieśni dożynkowe śpiewały kobiety i dziewczęta, niosły wieniec dożynkowy w formie korony. Obecnie zanosi się je do kościoła i tam zostawia.

-          Muzyka:

Pieśni – zaliczają się w perspektywie diachronicznej do repertuaru dawnego i nowszego pochodzenia. Wyróżnia się następujące grupy pieśni:

- śpiewecki (1-2 zwrotkowe[dystych dwunastozgłoskowy], luźny związek tekstu słownego i melodii, przyśpiewki do tańców: przy pasyniu (pasterskie), baciarskie, weselne. Posiadają metrum 2/4, zdania 5-6 taktowe, melodie krótkie o budowie formalnej AA lub AA’, wykonywane wolno bez wyraźnej pulsacji metrycznej, oparte na jednej formule rytmicznej powtarzanej bez zmian lub z niewielkimi przekształceniami (synkopy, rytmy punktowane), w dawnych melodiach, zwłaszcza pasterskich - skale pentachordalne, heksachordalne, z kwartą lidyjską),

- dłukse (wielozwrotkowe, melodia przyporządkowana do tekstu, nie związane z obrzędami),

- pastorałki,

- słowenskie (głównie w j. słowackim, zróżnicowana budowa formalna, skale durowa i mollowa) i pieśni (śpiewy religijne, głównie kościelne) (Lewandowska, 2005: 86).

-          Instrumenty: dudy, trombity, rogi (z rogów siwych wołów, potem drewniane – pasterskie o dł. do 150 cm.), trąby ze świerzej kory świerkowej (używane były do pocz. XX wieku przez młodych pasterzy),  piscołki (postna, wielkopostna, z otworami bocznymi i podwójna), heligonka (import z Węgier) wyparta w okresie powojennym przez akordeon.

- Kapele/Muzyka – do dziś aktywne zwłaszcza na weselach: skrzypce  (prym), skrzypce drugie czasem w podwójnej obsadzie (sekund), bas (basy góralskie).

-          Tańce w metrum dwudzielnym: polka (krzizowo), trojak, obyrtacka, kozuśniok, żyd, kotecka, ciardaś orawski, gymbuśka (rytmika i melodyka kołomyjkowa), kotecka, jelyniosek (wolarski, ciachlany), hajduk, wałaski (zbliżony do podhalańskiego góralskiego).

Zespół Piesni i Tańca "Kumoratki"

Orkiestra Dęta (działa od 1987 roku)