Enotia, Nânta,  mgl. Nonti/Nănti/Nontea

+++

Notia (gr. Νότια, do 1940 r. Νώτια); megleno-rum. Nânti lub Nânta; tur. Nutya lub Yediköy

Vlaska ludność wsi zislamizowana w XVIII wieku. Rodziny, które przyjęły islam zostały w 1924 roku przesiedlone do Azji Mniejszej, a na ich miejscu osiedlono ludność grecką. Ta część Vlachów, która pozostała, zachowała jeszcze częściowo język do dnia dzisiejszego; druga część (tzw. Sarakaczanie - Sărăcăceani)  zhellenizowała się.   

++++++

W okresie osmańskim uznawana za największą pod względem liczebności wieś Vlahomeglenitów. Obecnie zamieszkana wyłącznie przez potomków uchodźców greckich z Azji Mniejszej, którzy przybyli tam w latach 20. XX w. Utrzymuje się jednak tradycja, związana z wołoską przeszłością wsi.

Geneza osady jest związana z istnieniem twierdzy o nazwie Enotia w czasach bizantyńskich. Została ona wzniesiona na rozkaz cesarza Bazyla Bułgarobójcy w związku z wojnami toczonymi z Bułgarią. Po zwycięstwie Bizancjum miejsce to zostało zapomniane, a część tamtejszej ludności, która służyła cesarzowi, przeniesiono do Armenii.

We wczesnym okresie panowania tureckiego (XIV w.) w okolicy Notii osiedlały się tureckie plemiona półkoczownicze, nadzorowane przez dowódców osmańskich. Ludność tę, zamieszkującą kilka wsi, nazywano Jurukami. Jej obecność w zapleczu Notii skutkowała nasileniem procesu islamizacji miejscowych chrześcijan, zwłaszcza w XVII i XVIII w. Proces ten dotyczył nie tylko Wołochów.

W XVII w. w Notii mieszkało około 1500 rodzin chrześcijańskich i 130 muzułmańskich, co w przeliczeniu na osoby dawało przybliżoną liczbę około 10 tys. osób. Jako duża osada i jednocześnie siedziba prowincji kościelnej (biskupstwo Mogleny), była ona celem ataków ze strony ludności muzułmańskiej (w tym także słowiańskich i wołoskich neofitów). Wedle miejscowej tradycji, w 1759 r., w trakcie obrzędów Wielkiej Soboty, ówczesny biskup Ioannis oznajmił wiernym zamiar przejścia na islam. Jego postawa miała zachęcić innych chrześcijan z Notii do zmiany wyznania. W rezultacie, w drugiej połowie XVIII w. nastąpiła znacząca zmiana sytuacji religijnej w osadzie. Z tego powodu z Notii do Periklei przeniesiono ikonę, słynącą z cudów. Oczywiście wydarzenie z 1759 r. stanowiło element ogólniejszego procesu, któremu podlegali wołoscy mieszkańcy Notia przez długi okres. Największy zasięg islamizacja ludności wołoskiej z Notii miała osiągnąć około 1671 r. Sam Ioannis został mułłą i osiadł w jednej z dżamiji w Larisie. Ludność chrześcijańska uciekała z Notii. Siedziba prowincji kościelnej znajdowała się wówczas nie w Notia, ale w Pyrgoi (Eordaias – dawniej Katranitsa), na północnych zboczach Vermio. Część emigrantów chrześcijańskich z Notii osiedliła się w pobliskich wioskach, spory, ale nieokreślony liczebnie był odpływ chrześcijan w kierunku Strumicy i Štipu, Werii i Naoussy. Wiadomo, że w Werii mieszkały majętne rodziny chrześcijańskie z Notii. W okresie poprzedzającym wymianę ludności między Grecją a Turcją (1923) pojawili się tam także islamscy rzemieślnicy z Notii.

Do XIX w. mieszkańcy Notii używali megleno-wołoskiego, podtrzymywali wiele zwyczajów z czasów „chrześcijańskich”, np. dotyczących obrzędów kommemoratywnych. Obchodzili wraz z chrześcijanami święto Agia Paraskevi, która była uważana za patronkę Notii, jak i wielu okolicznych miejscowości. Część badaczy, w oparciu o obserwacje zachowań społecznych muzułmanów z Notia stawia tezę o ich krypto-chrześcijaństwie, które miało być kultywowane w miejscowości do czasów wymiany ludności między Grecją a Turcją. Z drugiej strony wśród zislamizowanej ludność byli neofici, którzy z powodów ekonomicznych i religijnych atakowali ludność chrześcijańską z okolic Notii. Około 1790 r. uzbrojone grupy muzułmańskie spaliły i splądrowały klasztor św. Jana Chrzciciela w Archaggelo?, który był jednym z najważniejszych ośrodków chrześcijaństwa w Moglenie i jednocześnie uchodził za bardzo bogaty. Z dziejów wołoskich wsi Perikleia, Archaggelo i Lagkadia można wywnioskować, że różnice religijne pomiędzy ich ludnością chrześcijańską a wołoskimi muzułmanami z Notii stały u podstaw wielu nieporozumień. W XX w. utarł się na określenie tej ludności termin Wlachoturcy.

Na początku XX w. Notia składała się z ośmiu dzielnic, działały tam cztery meczety, które stworzono w dawnych cerkwiach: św. Grzegorza (dawna siedziba metropolity), św. Paraskewy, św. Katarzyny, (Matki Bożej – określanej jako klasztor). Wieś była ciasno zabudowana, z dużą ilością domostw. Ludność przeważnie zajmowała się rolnictwem i rzemiosłem. Z Notią kojarzono uprawę czerwonej papryki, która zdaniem G. Weiganda docierała do Serbii, Egiptu czy Francji. Rozwijało się garncarstwo, wypalano węgiel drzewny. Na dalszym rozwoju osady zaważyła działalność komitów, którzy walczyli z muzułmanami i byli wspierano przez chrześcijan pochodzenia słowiańskiego oraz wołoskiego. W grudniu 1904 r. w okolicy miejscowości doszło do potyczki zbrojnej z oddziałami osmańskimi, z udziałem czet dowodzonych przez Jovana Karasouli i Lazara Deliosa, z udziałem około 50 miejscowych Wołochów. Zastrzelono muftiego Notii i kilku oficerów armii osmańskiej. Władze osmańskie z Gevgeliji wyłapały ponoć wszystkich uczestników tych wydarzeń.

Po 1912 r. wzrosła liczba muzułmanów, zwłaszcza z bogatszych rodzin, którzy wyjeżdżali do Salonik. W 1914 r. w Notii działały dwie szkoły, turecka i grecka, lokalny sąd, był posterunek policji, poczta z telegrafem oraz budynek ratusza. Podczas pierwszej wojny światowej osada doświadczyła gwałtownego odpływu ludności. Mieszkańcy muzułmańscy kierowali się do Turcji lub Bułgarii. Wieś została częściowo spalona przez oddziały bułgarskie. Ludność z Notii, która znalazła się w Turcji przeważnie zasiedlała osady opuszczone przez chrześcijan w Tracji wschodniej (Demirkoy - dawniej Samakovia, Sugak - dawniej Kryoneri). Na przełomie 1919 i 1920 r. do osady przybyły rodziny uchodźców greckich, przeważnie z Pontu. W 1920 r. W tym okresie we wsi mieszkało od 100 do 120 rodzin muzułmańskich pochodzenia wołoskiego. Wedle wspomnień przybyszów, część miejscowej ludności, głównie starsze osoby posługiwała się mową wołoską. Przedstawiciele młodszych generacji na co dzień mówili po turecku. Niektórzy spośród muzułmańskich mieszkańców nosili stare imiona chrześcijańskie i przyznawali się do pokrewieństwa z rodzinami chrześcijańskimi, zamieszkującymi pobliskie wioski wołoskie. 

Władze greckie uważały, że muzułmanie z Notii wspierali działalność probułgarskich i protureckich komitów. W 1924 r., gdy komici zamordowali pięciu greckich uchodźców ze Skra, strona grecka wzięła odwet na około 50 mieszkańcach Notii. W tym samym czasie z osady zniknęli niemal wszyscy muzułmanie, w ramach akcji wymiany ludności. Wedle tradycji we wsi pozostał tylko jeden muzułmanin, który przyjął chrześcijaństwo i nazwisko - Christos Limonidis. Jego losy nie są do końca znane (pod koniec lat 90. XX w. w Notii i okolicach odnotowano trzy rodziny posługujące się nazwiskiem Lemonidis). Ostatnie rodziny muzułmańskie wyruszyły z Notii do Salonik w okresie od maja do sierpnia 1924 r. W 1944 r. bułgarskie oddziały stacjonujące w Gevgeliji rozstrzelały w Notii 73 mężczyzn, wśród których było 40 greckich imigrantów (Pontów). Pozostali byli najprawdopodobniej Wołochami, pochodzącymi z pobliskich wiosek.