Karta miejscowości osadnictwa wołoskiego

Cârţa


Kategorie: współczesna Rumunia

Nazewnictwo


Kerch (1223), Kerc, Kercz Valachorum (1322), Noul RomânOláhújfalu- Kerz. Nazwa pochodzenia niemieckiego lub słowiańskiego (wg I. Kniezsy, 1943, s. 208, poz. 2 s. v. Kerc – Cârţa – Kerz pochodzenie niewiadome), pierwotnie oznaczała potok, dopływ Aluty. W wersji węgierskiej Kerc (w starej ortografii Kercz), niemieckiej Kerz.

Ludność — skład etniczny


Węgrzy? Niemcy (Sasi)? Szeklerzy? Wołosi

Język



Lokacja (data lokacji i prawo, na którym miejscowość została założona)


Przysiółek wołoski pojawia się 29 stycznia 1322 r. jako Kerch Olacorum, część już istniejącej wsi Kerch.

Źródła do dziejów miejscowości


Ekscerpty opublikowane w Documenta: s. XXXV (błędnie jako Oláhkeve), nr 1, s. 3-4, przyp. 6 (komentarz do nadania przez Andrzeja II w 1222 r. terram Burza sąsiadującej z terram Blacorum Zakonowi Krzyżackiemu), nr 3, s. 9 i przyp. 3-4 (1223 zgoda Andrzeja II na nadanie przez magistra Gocelina klasztorowi w Kercu Montis Sancti Michaeli = Kisdisznód/Cisnâdioara/Michelsberg exemptam de Blaccis), nr 4, s. 12 i przyp. 1 do s. 10 (zatwierdzenie przez Andrzeja II w 1224 r. przywilejów dla gości saskich preter vero supradictam silvam Blacorum et Bissenorum cum aquis usus communes exercendo cum predictis scilicet Blacis et Bissenis eisdem contulimus), nr 11, s. 24 i przyp. 3 (20 sierpnia 1252 r. nadanie wojewodzie siedmiogrodzkiemu Wincentemu ziemi Zek), nr 35, s. 59-60 (zatwierdzenie 29 stycznia 1322 r. posiadłości klasztoru w Kerc, w tym in Kerch Olacorum).

Historia miejscowości


W 1202 r. ufundowano opactwo cysterskie: p.w. NMPanny [granica posiadłości dochodzi] … in rivum qui dicitur Kurchz et per eundem rivum venit in fluvium Alt … Potok płynął na wschód od Sybina i próbowano go łączyć z silva Blacorum et Bissenorum z dokumentu Andrzeja II z 1224 r. potwierdzającego przywileje dla Sasów siedmiogrodzkich, których ziemie dochodzą na południu do tego „lasu”, czyli lesistego pasma górskiego Karpat Południowych. László Makkai, 1943, s. 344 nie ma wątpliwości, że w rejonie Kercu „Rumuni” żyli już w 1206 r. (Gyula Pauler, t. 1, s. 255 i t. 2, s. 44, 93 oraz János Melich 1925-1929, s. 307 przesuwali ich obecność do XII w. i uznawali ją za wcześniejszą od obecności saskiej) i mogli mieć już tam stałe osady wspólnie z Pieczyngami, których żupan sybiński wezwał w 1213 r. na wyprawę przeciwko carowi bułgarskiemu Asenowi Burulowi. Autor ten uznaje, że terra exempta de Blaccis pojawiająca się w dokumencie z 1223 r., łączona przez wydawców Documentów z klasztorem w Kercu, odnosi się do wspólnoty wołoskiej, która uzyskała prawa na wzór Sasów i Szeklerów. Brak jest informacji o organizacji wewnętrznej tej autonomii, obejmującej Hátszeg. Na jej czele mógł stać wojewoda, wypełniający administracyjno-sądowe funkcje królewskiego żupana. Osadnicy przybyli w drugiej połowie XIII w. nie cieszyli się już autonomią, lecz podlegali żupanom grodowym. W dokumencie z 20 sierpnia 1252 r. król Béla IV nadaje wojewodzie siedmiogrodzkiemu Wincentemu ziemię Zek [dzisiejszy Hátszek], która należała do Sasa imieniem Fulkun i która po najeździe tatarskim pozostaje bezludna. Mieści się ona inter terras Olachorum de Kyrch, Saxonum de Barasu et terras Siculorum de Sebus. Nazwa Kyrch, Kerc oznacza przypuszczalnie terytorium zasiedlone przez Wołochów, może jest synonimem Fogarasu, ziemi przyległej do dzisiejszych Gór Fogaraskich. Pojawiła się też interpretacja z miejscowością Krizba, Crizbav, Krissbach na północny-zachód od Braszowa, ale z powodu niemieckiej etymologii i węgierskiej narodowości mieszkańców została przez wydawców Doc. odrzucona. Dla László Makkai'a 1943 s. 354 przyp. 2 do s. 353 zapis ten jest dowodem na istnienie w 1252 r. autonomii Wołochów fogaraskich (terra Olacorum de Kyrch). Były to tereny mniejsze, niż późniejszy komitat, obejmował środkowe lub północno-zachodnie obszary późniejszego komitatu. W XIV w. pojawia się tu stała osada wołoska, pierwsza w Fogaraszu, Oláhújfalu – Noul Român. 29 stycznia 1322 Karol Robert potwierdza posiadłości klasztoru in Kerch … et in Kerch Olacorum. To pierwsza znana nam stała osada wołoska w Fogarasu. Obecność cystersów pokazuje, że pierwotnie nie mieszkali tu Wołosi. Nazwa Oláhújfalu / Kerch Olacorum wskazuje zarazem, że nie była to samodzielna wieś, lecz przysiółek. W 1372 r. na wschód od wsi pojawia się nova plantatio. Dopiero w połowie XV w. pojawiło się więcej królewskich władztw grodowych, a większa liczba wsi wołoskich (rumuńskich) w Fogaraszu pojawiła się dopiero w XVI w. Mieszkańcy co trzeci tydzień mieli obowiązek orać pola i kosić trawę wg Urbarza z 1648 r. (Zs. Jakó 1943, s. 531 oraz 562 i przyp. 3; Urbarile, s. 853).

Dziedzictwo kulturowe (materialne i niematerialne)


Ruiny kościoła cysterskiego, por. F. Léstyán 2000, II, s. 402.

Organizacje, instytucje, związki wyznaniowe



Dokumentacja fotograficzna i filmowa