Karta miejscowości osadnictwa wołoskiego

Kato Vermio


Kategorie: miejscowość istniejąca, osadnictwo górskie, współczesna Grecja, XIX wiek, XX wiek

Nazewnictwo


gr. Κάτω Βέρμιο; do 1926 r. Kato Seli (gr. Κάτω Σέλι); arum. Selia de Jos 

Ludność — skład etniczny


Arumuni, Grecy 

Język


arumuński, grecki

Lokacja (data lokacji i prawo, na którym miejscowość została założona)


Źródła do dziejów miejscowości


A.IΚουκούδης, Οι Βεργιάνοι Βλάχοι και οι Αρβανιτόβλάχοι της Κεντρικής Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 2001, s. 250-272. 

Historia miejscowości


W XIX wieku okolice zostały zniszczone przez Turków. Na ruinach wioski  Selia (gr. Seli) zołożona została wioska pasterzy aromańskich zwana Calivile al Badralexi (Colibele lui Badralexi  lub Calivile (gr. Kalyvia). Nazwa pochodziła od kolib wybudowanych z kamienia przez pasterzy. Obecnie wioska nazywa się Kato Vermio/Kata Vermion (Vermionul de Jos).


W pierwszej połowie XIX w. zamieszkane w okresie letnim, dominowała tam wołoska ludność transhumacyjna, utrzymującą się z wypasu i hodowli owiec. Genezy wsi należy się doszukiwać w latach 30. XIX wieku, gdy doszło do grupowych migracji ludności wołoskiej-pasterskiej w poszukiwaniu miejsc na wypas stad. W rozważaniach o genezie miejscowości pod uwagę brane są różne przekazy ustne. Wszystkie wskazują, że pierwsi mieszkańcy wsi przybyli z Avdelli (Pindos). Do 1912 r. Kato Vermio, tak samo jak wołoskie Xirolivado, było własnością tureckich bejów jako część czyftliku. Mieszkańcy płacili czynsz, także tytułem korzystania z pastwisk. Od 1912 roku Kato Vermio znajdowało się w granicach posiadłości królewskiej. Monarcha grecki wykupił je od tureckiego właściciela, korzystając z pośrednictwa kancelarii notarialnej ze Szwajcarii. Od tego czasu mieszkańcy płacili czynsze do skarbca królewskiego.

Kamienna zabudowa na większą skalę pojawiła się we wsi w latach 70. XIX wieku. Mieszkańcy posługiwali się dialektami wołoskimi pochodzącymi z okolic Greweny. Na co dzień często wykorzystywali język grecki, musieli się nim posługiwać, ponieważ wypasali stada w rejonach zamieszkanych przez Greków. Dotyczyło to głównie mężczyzn, którzy najczęściej kontaktowali się ze światem zewnętrznym. Niektórzy, głównie liderzy lokalnej wspólnoty, posługiwali się także językiem tureckim. Wyłącznie po wołosku mówiły natomiast kobiety, które pozostawały w swoistej izolacji społecznej. Było tak aż do czasu napływu greckich uchodźców w latach 20. XX wieku. Do chwili przejęcia władzy nad masywem Vermio przez Grecję (1913), wśród mieszkańców wsi istniał zwyczaj wiązania się wyłącznie z przedstawicielami wspólnoty pochodzącej z rejonu Greweny. Z zasady nie wiązano się np. z wołoskimi osadnikami z północnej części masywu, bądź z rejonu Paiko, jako że wywodzili się oni z gór Grammos. Według części badaczy, zasada ta obowiązywała w Kato Vermio jeszcze przed II wojną światową, choć od 1912 zaczęły się pojawiać także małżeństwa z ludnością wołoską z Macedonii centralnej oraz grecko-wołoskie (przeważnie z Grekami pochodzącymi z Werii).

Pod kontrolą rodów pasterskich z Kato Vermio znajdowały się obszary położone na wschodnim zboczu masywu Vermio. Wołosi wynajmowali także pastwiska należące do miejscowego klasztoru i czyftliku oraz dochodzili ze stadami do głównych ośrodków ekonomicznych w regionie Vermio. Poszczególne stada z Kato Vermio pojawiały się w okresie zimowym nawet na pastwiskach w okolicy Salonik. Stopniowo poszczególne rody nabywały prawa do stałego, corocznego wypasu zimowego. Zamożniejsze rodziny wynajmowały mieszkania bądź domy mieszkalne w Werii nie tylko na czas zimowego wypasu, ale i całorocznie.

Dominującą pozycję we wsi miała rodzina Bardalexi. Jej przedstawiciele cieszyli się autorytetem wśród większości wołoskich osadników w całym rejonie Vermio. Wzbogacili się na działalności pasterskiej, utrzymywali dobre kontakty z greckim duchowieństwem i władzami osmańskimi. Liderzy rodu byli ważni dla aktywizującego się w XIX w. greckiego ruchu narodowego (np. Pavlos i Petros Bardalexi). Do Kato Vermio docierała grecka propaganda narodowa, inspirowana przez konsulat w Salonikach, w postaci agentów, pieniędzy, druków politycznych. W latach 70. XIX w. wśród mieszkańców wsi agitowano na rzecz powstańczej organizacji greckiej o nazwie Adelfotis, która działała w Macedonii centralnej i zachodniej. Organizowano sieć łączników i gromadzono broń. W rezultacie, w powstaniu antytureckim z 1878 roku walczyło wielu Wołochów z Kato Vermio, których najczęściej werbowano w zimowych siedliskach z okolic Imathii i Werii. Powstanie szybko upadło, na ludność wsi spadły krwawe represje. W ostatniej fazie walk, w sierpniu 1878 roku, do Kato Vermio wycofał się oddział dowodzony przez Panagiotisa Kalogirou i Vangelisa Hosteva. Okres ten przyniósł w Kato Vermio kres dominacji rodziny Bardalexi. Pałeczkę pierwszeństwa przejął wówczas ród Greveniti na czele z Georgiosem (Gkogkos) Grevenitim.

W latach 80. XIX w. nasiliły się wpływy rumuńskie. Wpływową postacią był mnich Athanasios Giatsou Boundas, pochodzący z Avdelli, znany jako Averkios. Był on archimandrytą klasztoru Iwiron na Górze Athos, spokrewnionym z Alexiosem Badralexim, uznawanym za założyciela Kato Vermio. W latach 60. XIX wieku udał się do Rumunii, dzięki nawiązanym kontaktom stał się wpływowym rzecznikiem rozwijania związków pomiędzy Wołochami z Vermio i północnej części Pindosu a rumuńskimi ośrodkami politycznymi oraz kulturalno-edukacyjnymi. Przy jego pośrednictwie w 1865 r. z Kato Vermio do rumuńskich szkół wyjechały trzy osoby: syn archimandryty Dimitrios i dwóch przedstawicieli rodu Bardalexi: syn Giorgiosa oraz brat Piotra. W 1870 r. syn archimandryty Dimitrios próbował otworzyć we wsi szkołę rumuńską, przy wsparciu finansowym, które zadeklarowały władze miasta Jassy. Wpływy rumuńskie na przełomie XIX i XX wieku koncentrowały się wokół kolejnych odsłon działalności szkoły w Kato Vermio. Funkcjonowała ona w okresie letnim, gdy wieś była zasiedlona przez pasterzy. Na czas zimowy otwierano ją w Werii (od 1872 r.). Jednocześnie we wsi funkcjonowała także szkoła grecka. Doszło do sporów wokół języka liturgii w miejscowych cerkwiach. Rywalizacja na tym tle rozbijała spoistość miejscowej wspólnoty mieszkańców. 

Dziedzictwo kulturowe (materialne i niematerialne)


Organizacje, instytucje, związki wyznaniowe


Dokumentacja fotograficzna i filmowa