Karta miejscowości osadnictwa wołoskiego

Kňažia


Kategorie: lokacja na prawie wołoskim, miejscowość historyczna (nieistniejąca), tereny wypasowe, Wołosi, współczesna Słowacja, XV wiek, XVI wiek, XVII wiek

Nazewnictwo


W 1420 r. zapisano nazwę Knese, w następnych stuleciach występuje jako Kniazia, Knazie, Knazy, Keneze, Knezy, Kneszy, Knezya (Semkowicz 1939, 437). Nie ulega wątpliwości, że ta rozpowszechniona na obszarach objętych najstarszą, XIV i XV w. falą osadnictwa wołoskiego nazwa łączy się z naczelnikami wsi wołoskich - kniaziami. Dopiero później utożsamiono ją i zastąpiono słowem sołtys, typowym na oznaczenie tej funkcji we wsiach lokowanych na prawie niemieckim. Obecnie osada stanowi część miasta Dolny Kubin.

Ludność — skład etniczny


Słowacy, historycznie Wołosi

Język


słowacki, historycznie także rumuński?

Lokacja (data lokacji i prawo, na którym miejscowość została założona)


Ta należąca do zamku orawskiego wieś zapewne od swojego początku (pierwsza wzmianka o już istniejącej osadzie pochodzi z 1420 r.) lokowana była na prawie wołoskim, o czym świadczy jej nazwa i późniejsze dokumenty. 

Źródła do dziejów miejscowości


Karel Kadlec, Valaši a valašské právo v zemíh slovanských a uherských, v Praze 1916, s. 494-496.

Władysław Semkowicz, Materiały źródłowe do dziejów osadnictwa Górnej Orawy, t. 2, Zakopane 1939, s. 8, 96, 98-99, 104, 116, 131, 192-193.


Historia miejscowości


Kluczowe informacje na temat organizacji średniowiecznych wsi wołoskich na tym terenie zawiera wystawiony w 1474 r. dokument króla węgierskiego Macieja Korwina dla Wołochów orawskich i likawskich. Na prośby zamieszkujących w osadach  Kňažia i Medzibrodie podległych zamkowi orawskiemu oraz Dubowej przynależnej do Likawy, król zatwierdził ich stare wolności, odziedziczone po przodkach. Korwin potwierdził m. in. ich zwolnienia podatkowe, zwolnienie od robocizn na rzecz zamków. Spory między nimi miał rozstrzygać wołoski wojewoda, wybierany przez społeczność wołoską: Item, quod unusquisque walachorum lites sive causas habentium debuerit coram waywoda per uniwersitatem ipsorum communiter electo stare iuri. Uzyskali prawo do wypasu owiec na terenach należących do obu zamków. Z tej przyczyny mieli co roku uiszczać dwudzieszczyznę od owiec i kóz, dawać od stada po jednym bobrze i popręgu. Ci zaś którzy wypasali krowy, mieli od każdej płacić po 1 groszu. W zamian za te wolności, powinni strzec dróg przed złodziejami i innymi złoczyńcami, uzbrojeni w łuki lub proce (?): uti ipsi semper arma pro custodiis viarum necessaria, precipue vero arcus manuales vel balista habere teneantur. Na rozkaz kasztelana mieli odbywać podróże. W razie konieczności na rozkaz kasztelana powinni wysyłać uzbrojonych młodzieńcow: tempore etiam necessario iuventutem iuxta mandatum castellanorum cum armis pro opportunitate temporis mittere. Jeśli ktoś nie wypełnił tego obowiązku, powinien uiścić tytułem kary 6 baranów, a jeśli tak uczynił trzykrotnie, wówczas tracił swoje dobra. Jeśli w trakcie wypasów zwierząt przekroczyli granice pastwisk i zwierzęta dokonały zniszczeń pół uprawnych, wówczas za każda szkode uiszczali 6 baranów.  Przywilej ten był aktualny w XVI w. , skoro uzyskał zatwierdzenie władców w 1526  i 1550 r. (Kadlec 1916, 494-497).

Jak się wydaje przynajmniej na przełomie XVI i XVII w. wojewodowie wołoscy wybierani byli spośród mieszkańców wsi Kňažia, skoro w 1598 r. wyliczono tam 13 domów należących do siedlaków, komorników ac waiwodi Walachorum. Również w 1604 r. wspomniano zamieszkującego tam tego urzędnika. Nie wiadomo czy tę godność sprawowali miejscowi sołtysi (kniaziowie), czy tez była ona rozdzielna. W 1619 r. byli nimi Maciej Steczyk z braćmi, zaś pięć lat później wyliczono jako sołtysów: Mattey Kozar Kniasky, Misso Kniasky, Juro Ziak. W skład ich materialnego uposażenia wchodził 1 łan gruntu i dodatkowe obszary, las zwany Czerteż oraz młyn. W 1574, 1576, 1588, 1593 r. podkreślono wyłaczenie wyliczonych w przywileju miejscowości z obowiązku podatkowego. Mieszkańcy omawianej obecnie osady mogli wypasać liczące 325 zwierząt stada hole prwy Pożechow a Hluboke (Semkowicz 1939, 8, 96, 98-99, 104, 116, 131, 192-193)

Dziedzictwo kulturowe (materialne i niematerialne)


Organizacje, instytucje, związki wyznaniowe


Dokumentacja fotograficzna i filmowa